Retrobiohacken: toen mannen geitenballen implanteerden tegen impotentie

Let me take you by the hand (Ik neem je bij de hand)
Over to the jungle band (mee naar een jungleband)
If you're too old for dancing (als je te oud bent om te dansen)
Get yourself a monkey gland (dan neem je maar een klier van een aap)

Deze passage komt uit The Coconuts, een film van de Marx Brothers uit 1929. De songtekst, geschreven door Irving Berlin, klinkt misschien een beetje maf, maar het beschrijft toch een echte medische trend uit de jaren twintig. In deze periode waren "verjongende" xenotransplantaties helemaal hip. Voor mannen was het transplanteren van de testikels van apen (en geiten) een populaire behandeling tegen erectiestoornissen en ouderdom. Je zou het kunnen zien als een vroege vorm van het hacken van menselijke lichamen.

Voor de zoektocht naar oneindige vruchtbaarheid zijn al heel wat vroege medische experimenten uitgevoerd. David Friedman gaat in zijn boek A Mind of Its Own: A Cultural History of the Penis in op de eerste, gedocumenteerde penistransplantatie. Dat was in 1911. Toen transplanteerden artsen de testikels van een man die recent was doodgebloed naar een 19-jarig jongetje die in de ballen was getrapt en daardoor schade had opgelopen. (Kort na de transplantatie kreeg de jongen last van zwellingen en zijn lichaam stootte het orgaan af.)

Het transplanteren van klieren uit apen en geiten heeft echter meer te maken met ijdelheid dan met noodzaak. In een bepaalde zin was het een van de eerste vormen van plastische chirurgie: de operatie was prestigieus en alleen weggelegd voor de rijken der aarde die het zich konden veroorloven om naar Serge Voronoff af te reizen, een Russische dokter die in Parijs woonde en de procedure voor de transplantatie van apentestikels bedacht.

Naar verluid ontwikkelde Voronoff de techniek door op zichzelf te experimenteren en door observatie van eunuchen, gecastreerde mannen, tijdens zijn periode als dokter in Caïro. Hij concludeerde dat er een verband was tussen jeugdigheid en de afgifte van sekshormonen. In 1889 injecteerde de dokter zichzelf met een mengsel van honden- en caviatestikels. Dit was een poging om de intersoortelijke verjonging, zoals het al door de Franse fysioloog Adolphe Brown-Séquard was beschreven, te testen, maar resultaat bleef uit.

Hij begon volledige transplantaties van klieren als de oplossing te zien. Eerst transplanteerde hij schildklieren van apen in mensen met tekorten aan schildklierhormonen en later de testikels van geëxecuteerde criminelen naar levende miljonairs. Toen de vraag naar testikels het aantal beschikbare lijken oversteeg, ging Voronoff testikels van dieren gebruiken.

Voronoff beweert zijn eerste implantatie met een apentestikel in 1913 te hebben uitgevoerd. Andere historische bronnen trekken dat in twijfel, maar er is wel overeenstemming dat Voronoff de eerste was die een xenotransplantatie uitvoerde met organen van primaten. Voronoff nam klieren van bavianen, sneed ze in stroken van 2 bij 0,5 centimeter en implanteerde ze in het scrotum van een 74-jarige, dementerende man. Volgens Voronoff was de operatie een succes.

Van mond op mond verspreidde de bekendheid van de xenotransplantaties van Voronoff. Ze zouden goed zijn voor de potentie, geheugen, vitaliteit en zelfs het zicht verbeteren. De in die tijd bekende bokser Frank Klaus onderging de ingreep een maakte daar een media-evenement van. Hierdoor werd Voronoff beroemd. Hij stond zelfs model voor een personage in de satirische roman Heart of a Dog van Mikhail Bulgakov uit 1925; een dokter met de naam Preobrazhensky implanteerde de testikels van een mens in een zwerfhond. Voronoff is ook vereeuwigd met een Parijse cocktail uit de Jaren 20 die Monkey Gland heet en nog steeds wordt geserveerd.

Tegenwoordig lijkt de surrealistische vroege poging tot biohacking en endocrinologische verbetering van Voronoff verdacht veel op het plot van de sciencefictionroman van HG Wells The Island of Dr Moreau. Maar, de xenotransplantaties werden zo'n rage dat 's werelds eerste sterrendokter er € 5.000 per ingreep mee verdiende. Voronoff gebruikte voor- en na-afbeeldingen om zichzelf te adverteren en hij publiceerde een boek in 1925 met de titel Rejuvenation by Grafting waarin hij beweert de ingreep meer dan duizend keer te hebben uitgevoerd.

Naast de rol in het ontwikkelen van procedures voor moderne transplantaties, maakten de dierlijke kliertransplantaties de weg vrij voor innovatie in reclame. In die zin is de emailspam voor Viagra al vroeg in de twintigste eeuw bedacht. Terwijl Voronoff het publiceren van boeken gebruikte om zichzelf te promoten, experimenteerde een andere pionier van intersoortelijke transplantaties met vroege radioadvertenties, ontwikkelde dokter John Brinkley uit North Carolina, die later bekend zou staan als de "geitenklierenkwakzalver," naast een eigen procedure voor testikelimplantaties, een uniek talent voor schaamteloze zelfpromotie.

Ik haar boek Sex, Drugs and Rock and Roll: The Science of Hedonism and the Hedonism of Science beschrijft Zoe Cormier hoe Brinkley zijn ingrepen adverteerde met de slogan "Een man is zou oud als zijn klieren zijn." "Hij verdiende naar schatting 12 miljoen dollar met het transplanteren van geitentestikels in naïeve en wanhopige jonge Amerikaanse mannen die het geloofden wanneer Brinkley zei dat zijn ingreep het geschiktst was voor intelligente mannen en compleet zinloos voor domme mannen," zo schrijft Cormier.

Brinkley borduurde voort op de traditie van rondreizende " medicine shows" in Amerika, door een verhaal te vertellen over een onvruchtbare geitenboer uit Kansas die tegen Brinkley zei, "Jammer dat ik niet de ballen van een geit heb," en hem smeekte om een transplantatie. Brinkely zette een praktijk op in Kansas waar hij oude boeren 750 dollar liet betalen voor een transplantatie van strookjes van geitentestikels. Hij beweerde dat hij met deze ingreep alles kon genezen, van flatulentie tot longemfyseem.

Als een overtuigende redenaar zette Brinkley in 1923 het radiostation KFKB (Kansas First, Kansas Best) op, waar hij zijn verkooppraatjes afwisselde met lokale muzikanten en weerberichten voor de landbouw. Zijn radiostation was de eerste omroep die advertenties tegen betaling plaatste en hij introduceerde de populaire rubriek "Medical Question Box" waar hij de medische klachten van luisteraars behandelde en daarvoor kuren van zijn eigen, gepatenteerde, medicijnen voor aanraadde, die alleen werden verkocht in apotheken die een overeenkomst met Brinkley hadden.

Naarmate de beroemdheid van Brinkley steeg, trok hij steeds meer geld, beroemde patiënten en argwaan van de American Medical Association aan. Eén van zijn biografieën beschrijft dat hij drie privéjachten bezat en dat op zijn landhuis zijn eigen naam in neonletters stond. En binnen stond er een pijporgel van twee verdiepingen hoog.

De bekendheid van Brinkley was zo groot in Hollywoord dat de term "geitenklieren" ontstond voor een manier van film maken. Het slaat op het toevoegen van een paar scènes met geluid aan een stomme film die al af was. Dit was een goedkope manier om deze films, hoewel ze met oude technologie waren gemaakt, toch nog aantrekkelijk te maken voor het publiek. Later bleek dat "dokter" Brinkley zijn dokterstitel in 1912 had gekocht van de Eclectic Medical University in Kansas City, een lokale diplomafabriek. Uiteindelijk kwam hij in de gevangenis terecht voor het uitoefenen van het medisch beroep zonder diploma en fraude met cheques.

De dierlijke kliertransplantatie heeft tegenwoordig maar weinig steun binnen de medische wereld. Zo worden de experimenten van Voronoff gezien als de veroorzakers van de overdracht van HIV op mensen, maar deze theorie is nooit bewezen. Daarnaast wordt Brinkley gezien als een oplichter, bijvoorbeeld door de biografie Charlatan: The Fraudulent Life of John Brinkley. Beide figuren zijn gestorven met een kwade naam. De apenklieren doken, verassend genoeg, later weer op als een vroege vorm van doping onder voetballers in Wolverhampton in de Jaren 40, maar de behandeling was tegen die tijd een rariteit geworden.

De testosteroninjecties, dubieuze "verbeteringspillen" en namaak-Viagra van tegenwoordig verbleken bij de dingen die mannen een eeuw geleden deden uit angst voor ouderdom.

Bij InScience, het jaarlijkse wetenschapsfilmfestival in Nijmegen, draait deze week NUTS!, een documentaire over Brinkley en zijn charlatansbestaan. Klik hier voor tijden en mail naar contestnl@vice.com met als onderwerp "Doe mij die kaartjes voor InScience svp" om kans te maken op wat gratis kaartjes voor onder andere deze films!