De meme-ificatie van de rechtszaak tussen Johnny Depp en Amber Heard

“We hebben allemaal zoveel herinneringen aan Johnny, door de films die hij maakte. Hij verdient gewoon meer.” Scout Robert, een 24-jarige uit Noord-Californië, is een van de vele TikTokkers die smullen van de smaadzaak tussen Hollywood-acteurs Johnny Depp en Amber Heard. In de rechtszaal beweren zowel Depp als Heard dat zij tijdens hun kortstondige huwelijk klappen van de ander kregen. Beiden ontkennen heftig dat zij gewelddadig naar de ander waren.

Sinds het proces begon op 11 april wordt elk moment in de rechtszaal ontleed en geremixt op TikTok. Dat kan omdat de zaak wordt uitgezonden op televisie, en ook wordt ge-livestreamd op de drukbezochte YouTube-kanalen van Sky News en Fox.

Sommige van die clips zijn miljoenen keren bekeken. “Ik had geen idee waar ik aan begon,” vertelt Ashley Kaye, een andere TikTok-gebruiker die content over de rechtszaak post, aan VICE. “Elke dag wordt er een nieuwe laag blootgelegd, alsof je een ui afpelt, en ik kon niet geloven hoe bizar het allemaal was.”

Depp en Heard’s beruchte scheiding in 2016 ging vanaf het begin gepaard met beschuldigingen van partnergeweld. Heard vroeg een tijdelijk contactverbod tegen Depp aan voordat de scheiding inging. In 2018 schreef ze een opiniestuk in de Washington Post waarin ze zichzelf beschreef als een “publiek figuur die huiselijk geweld vertegenwoordigt”. In dat stuk werd Depp niet bij naam werd genoemd. Datzelfde jaar verwees een artikel in de Britse krant The Sun naar Depp als een “wife beater”. Hij klaagde The Sun destijds zonder succes aan voor smaad. Nu klaagt hij Heard aan voor 50 miljoen dollar (47 miljoen euro), vanwege haar opiniestuk. Als tegeneis heeft Heard hem aangeklaagd voor 100 miljoen dollar (95 miljoen euro).

Het vonnis wordt op 19 mei van dit jaar verwacht, maar veel internet-gebruikers hebben hun mening al gevormd. De overgrote meerderheid van de TikTok-filmpjes en de commentaren op de livestreams – zijn pro-Johnny Depp. Livestreambeelden worden op TikTok gebruikt voor analysevideo's, fancams van Depp en compilaties van zijn ‘grappige momenten’ en ‘savage’ uithalen naar Heard's advocaten. De tags #johnnydepp en #justiceforjohnnydepp hebben op TikTok respectievelijk al elf miljard en zes miljard views binnengeharkt: één lollige videomontage van Depp die “genoeg heeft van Amber’s advocaten” is 23 miljoen keer bekeken. Ook de audio van Heard's advocaat die vraagt of Depp een “mega pint of wine” inschenkt is populair op TikTok geworden, met 4,8 miljoen views van clips met de hashtag #megapintofwine.  

Al deze TikTok-commotie vanwege een rechtszaak tussen beroemdheden voelt misschien als een nieuw verschijnsel. Dr. Jenna Drenten, marketing professor aan de Quinlan School of Business in Chicago, zegt echter dat de rechtszaak tegen O.J. Simpson in 1993 dezelfde soort aandacht trok. “Amerikanen zaten aan de buis gekluisterd om te zien hoe een witte Ford Bronco door de politie werd achtervolgd op een snelweg in Los Angeles,” zegt ze, verwijzend naar het sensationalisme rondom de rechtszaak.

Het OJ-proces was een van de eerste rechtszaken ooit die publiekelijk op televisie werden uitgezonden. Dit “veranderde de manier waarop fans omgaan met rechtszaken van beroemdheden,” zegt Drenten. Volgens haar is de TikTok-trend van fans die de filmpjes samenstellen uit de beelden van de rechtszaak slechts “een gevolg van de sensatiebeluste media,” een fenomeen wat al langer bestond in de reguliere omroepjournalistiek. Het verschil is dat deze mediasensatie “nu in handen is van fans”.

Fancultuur heeft zich in de afgelopen jaren steeds verder ontwikkeld en is deels opgenomen door mainstream media. “Genres en praktijken die vroeger beperkt bleven tot kleinere, meer besloten fangemeenschappen zijn nu erg zichtbaar en gemeengoed geworden,” voegt dr. Briony Hannell, professor in de sociologie, toe. Zij wijst op zogenoemde “fan-praktijken” als compilatie-fancams, die oorspronkelijk ontworpen en gebruikt werden door fans van K-pop. Tegenwoordig worden dit soort video’s gemaakt en bekeken door fans van allerlei beroemdheden en publieke figuren.  

De fancams en bijbehorende filmpjes van Depp kunnen het best worden begrepen in de context van zijn decennialange carrière als acteur. De 58-jarige speelde enkele van de meest herkenbare rollen in Hollywood, waaronder Captain Jack Sparrow uit Pirates of the Caribbean en Edward Scissorhands. Hierdoor is hij een “gemakkelijk doelwit voor meme-ificatie”, zegt dr. Pamela Rutledge, een mediapsycholoog. “Hoewel er serieuze kwesties over huiselijk geweld worden besproken, geven Depp's persoonlijkheid en bijbehorende reputatie en zijn bekende filmrollen het proces een surrealistische kwaliteit, die bijdraagt aan het fancam-gehalte.”

Hollywood, fandom en goedverkopende sensatieverhalen in de roddelbladen zijn niet de enige factoren die de reactie van mensen op de zaak tussen Depp en Heard beïnvloeden. Amanda Brennan, een meme-bibliothecaris en trenddeskundige, gelooft dat de populariteit van waargebeurde misdaadprogramma's en rechtbankdrama's ook een rol speelt. “In plaats van de echte mensen in deze scenario's te zien, maken we eendimensionale stukjes van een verhaal mee, waar mensen naar kijken als naar een tv-show,” zegt ze. “We leven mee met de personen met wie ze een parasociale relatie hebben en we juichen hen toe.”

Zoals Twilight-fans vroeger ‘team Edward’ of ‘team Jacob’ waren, zijn TikTok-gebruikers  nu massaal team Johnny Depp. De TikTok-hashtag #teamjohnnydepp kreeg meer dan 77,4 miljoen views. VICE vond ook tientallen TikTok-accounts met dezelfde profielfoto: een zwart-wit-afbeelding met de tekst: “gerechtigheid voor Johnny Depp.”

Deskundigen zijn bezorgd dat de ‘meme-ificatie’ van de zaak tussen Depp en Heard gevolgen gaat hebben voor de manier waarop we omgaan met huiselijk geweld. Daarom vindt Evie Muir, een specialist op het gebied van huiselijk geweld, de pro-Depp-retoriek van deze TikToks zorgelijk: “We zien steeds vaker voorbeelden van mensen die een beroemdheid, die ze nooit hebben ontmoet, meteen gaan verdedigen, rechtvaardigen en steunen. Dit lijkt op de manier waarop mensen die misbruik hebben meegemaakt worden behandeld als ze een familielid, vriend, collega of kennis beschuldigen,” zegt ze.

“We zouden ons zorgen moeten maken over de boodschap die de zaak tussen Depp en Heard communiceert aan overlevenden van huiselijk geweld over de gehele wereld. Die boodschap is dat we niet geloofd zullen worden, dat er aan ons getwijfeld zal worden en dat we belachelijk zullen worden gemaakt.”

De tiktokkers die hierover met VICE spraken, denken er echter anders over. @MCULokii is een anonieme tiktokker die miljoenen views heeft vergaard met een komische TikTok-compilatie over de zaak. Hij zegt dat het doel van de content is om “de boel op te vrolijken”.

“Volgens mij zijn de video's allemaal goed bedoeld. Niemand is hier om grappen te maken over een serieus onderwerp als huiselijk geweld,” aldus @MCULokii. “Johnny Depp maakt toch ook grapjes en hij lacht in de rechtbank, dus waarom zouden wij dat ook niet mogen!”

Collega-tiktokker Kaye zegt dat ze “geïnspireerd werd om door te gaan” omdat haar TikTok over huiselijk geweld veel reacties opleverde. Haar eerste video bevatte audio van Heard die vertelde dat ze Depp sloeg. Gebruikers bekeken de video en bedankten haar voor het verhogen van het bewustzijn over huiselijk geweld. Anderen geloven  vooral dat Depp onschuldig is en willen helpen zijn naam te zuiveren. “Vechten voor gelijkheid is nooit fout,” zegt Scout.

Maar het soort content dat we nu rondom het proces zien opduiken, zal er alleen maar voor zorgen dat “het belang van Depp's claim en de tegenclaims van zijn voormalige vrouw worden afgezwakt,” zegt dr. Carla Manly, een klinisch psycholoog die gespecialiseerd is in trauma's en relatieproblemen. Ze waarschuwt dat dit nare gevolgen kan hebben voor zowel Depp als Heard, als voor alle slachtoffers van huiselijk geweld: “Als we van belangrijke kwesties een spektakel maken in plaats van respect op te brengen voor de mensen die erbij betrokken zijn, dan zetten we de toon voor de toekomst.”

De beweegredenen voor het maken van deze video's kunnen verschillen, maar voor veel tiktokkers zijn ze een voorproefje van virale roem. Volgens Drenten is alleen al het aantal views en volgers dat deze content aantrekt verleidelijk. “Fancams op TikTok stellen fans in staat om hun eigen moment in de schijnwerpers te vieren,” legt ze uit. “Het remixen van rechtszaken van beroemdheden via TikTok-fancams is een mechanisme voor gewone mensen om zelf clicks, likes en volgers te krijgen.”

Of deze makers nu wel of niet de bedoeling hebben om bij te dragen aan het spektakel rond het proces, hun video’s zijn in ieder geval een duister soort entertainment geworden. Het is de vraag of het platwalsen van een complexe zaak van vermeend huiselijk geweld in minutenlange clips en fancams wel de beste manier is om een serieuze kwestie onder de aandacht te brengen. Hannell stelt: “Als alle culturele verschijnselen voor het oprapen liggen, klaar om tot nieuwe content te worden geknipt en geplakt, waar ligt dan de grens?”