Ook zonder Trump ziet het er voor Palestina niet goed uit

Het presidentschap van Donald Trump in Amerika heeft de vrede tussen Palestina en Israël niet bepaald dichterbij gebracht. In 2018 verhuisde de Amerikaanse ambassade in Israël van Tel Aviv naar Jeruzalem: een cadeautje voor de zeventigste verjaardag van Israël, en een poging om de Heilige Stad als hoofdstad van dit land te laten erkennen. De Amerikaanse ambassadeur is nu David M. Friedman, een groot voorstander van Israëlische annexatie.

Alleen al die beslissing laat zien hoe catastrofaal het mandaat van Trump is geweest voor Palestina, dat steeds geïsoleerder raakt.

Barack Obama had de vrede tussen Israël en Palestina nog hoog op zijn agenda staan, en had daarbij een tweestatenoplossing voor ogen. Acht jaar later kun je niet bepaald zeggen dat daar veel van terecht is gekomen. Zal de aanstaande Amerikaanse president Joe Biden wél in staat zijn om veranderingen teweeg te brengen? Van zijn Arabische bondgenoten moet Palestina het verder niet echt hebben, en ook Europa lijkt niet de indruk te wekken enorm betrokken te zijn.

VICE sprak erover met Alain Gresh, oud-redacteur van Le Monde diplomatique, oprichter van online magazine Orient XXI en deskundige in het Israël-Palestinaconflict. Gresh kwam ook aan het woord in de documentaire The Tank and The Olive Tree, Another History of Palestine van Roland Nurier.

VICE : Trump was een catastrofe voor Palestina. Wat kunnen we verwachten van Joe Biden?
Alain Gresh: Tot op heden wilden de Verenigde Staten, als grote medestander van Israël, een soort tussenpositie behouden tussen de twee staten. De regering-Trump heeft daarmee gebroken door de ambassade naar Jeruzalem te verplaatsen, bureaus van de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie (PLO) in Washington te sluiten, de financiering van de VN-organisatie voor Palestijnse vluchtelingen (UNRWA) te stoppen en de Israëlische soevereiniteit van de Westelijke Jordaanoever te erkennen. Dus inderdaad, Trump was best wel een ramp voor Palestina.

Ik denk niet dat Bidens presidentschap daar in eerste instantie veel aan zal veranderen. Ten eerste omdat Iran waarschijnlijk de prioriteit krijgt. Als hij de nucleaire deal met Iran herstelt, zoals hij heeft aangegeven, staat hem een grote druk van Israël te wachten. Wel zullen de PLO-bureaus in Washington waarschijnlijk weer opengaan en de financiering van de UNRWA hervat. Het contact met de Palestijnse Autoriteit zullen worden hersteld, maar of dit gevolgen zal hebben voor de algehele situatie betwijfel ik. Misschien verbetert er iets op de oppervlakte, maar ik denk niet dat het ons dichter bij een structurele oplossing brengt.

Om over een vredesakkoord te onderhandelen, moet je ook het hoofd durven bieden aan Israël.
Als je wilt dat Netanyahu iets toegeeft, is daar veel druk voor nodig. En ik denk niet dat de Verenigde Staten daartoe bereid zijn.

Is dat ook waarom Barack Obama niet veel kon doen? Hoe geloofwaardig was zijn inzet überhaupt?
Hij heeft het echt wel geprobeerd, maar het niet goed aangepakt. Het probleem van nu is in mijn ogen dat er geen Amerikanen bereid zijn om de confrontatie met Israël aan te gaan. Iedere vredesonderhandeling vereist verplichtingen voor Israël, maar Israël is juist nu rechtser dan ooit, en niet bereid om ook maar iets toe te geven. Het land heeft nog nooit zo’n grote invloed op de VS gehad. Het positieve aan Bidens verkiezing is wel dat de linkervleugel binnen de Democratische Partij vrij vastberaden is, maar die legt alsnog te weinig gewicht in de schaal.

Is dat alsnog niet goed nieuws voor Mahmoud Abbas?
Een beetje. Hij heeft in een totale impasse gezeten, maar de verkiezing van Biden kan hem hopelijk wat wind in de zeilen geven. Misschien dat hij nu meer financiële mogelijkheden heeft. Toch blijft Palestina dusdanig geïsoleerd, zelfs ten opzichte van de rest van de Arabische wereld, dat zijn manoeuvreerruimte vrij beperkt is.

Er zit niet echt een strategie achter het Palestijnse leiderschap. Het land zit gevangen tussen de Amerikaanse druk, de onverschilligheid van veel andere machtige landen in de wereld – ook Europese – en het feit dat meerdere Arabische landen juist toenadering zoeken tot Israël, wat ten koste van hun band met Palestina gaat. 

Het lijkt erop dat Iran het laatste Arabische land is dat Palestina vastberaden steunt. 
Veel heersende elites maken er geen geheim van dat Palestina niet hun topprioriteit is – als het dat ooit al geweest is. Het is alleen lastiger te meten wat voor invloed dit heeft op de publieke opinie in de Arabische wereld. Palestina blijft daar volgens mij een belangrijk onderwerp, maar dat is lastig in te schatten als de vrijheid van meningsuiting vrij beperkt is. Het Arabische centrum voor onderzoek en beleidsstudies in Doha, dat om de twee jaar peilingen doet voor de publieke opinie, heeft laten zien dat er nog altijd veel solidariteit met Palestina is. [Volgens het rapport, dat in oktober 2020 is uitgekomen, vindt tussen de 66 en 94 procent van de respondenten – afhankelijk van het land – dat de Palestijnse zaak alle Arabische landen aangaat, en niet alleen Palestina zelf.] 

Maar zoals ik al zei is er genoeg aan te merken op de Palestijnse leiding. En het is moeilijk om een land te steunen als je geen perspectief op verbetering ziet. 

Het idee om zowel een Israëlische als onafhankelijke Palestijnse staat te erkennen bestaat al een halve eeuw – de Palestijnse Bevrijdingsorganisatie is daar ook altijd een voorvechter van geweest.  Vandaag de dag heeft de Palestijnse Autoriteit noch Hamas een echte strategie, of hooguit een die puur op verdedigen is gebaseerd – en dat komt de relatie met Arabische landen niet ten goede. Al moet ook gezegd worden dat Syrië, Irak of Jemen ook met eigen binnenlandse problemen kampen, waardoor die mensen wel belangrijkere dingen aan hun hoofd hebben: overleven, en de wederopbouw van het land. 

Misschien is het een kwestie van tijd?
Op dit moment wordt er weinig initiatief genomen voor de Palestijnse zaak, maar dat kan altijd terugkomen. Zoiets is altijd moeilijk in te schatten, omdat de Arabische wereld in een bijzonder repressieve periode zit – de jaren na de eeuwwisseling, voor de Arabische Lente, lijken vergeleken hiermee een democratische oase.

Vanuit Europa wordt ook weinig gemobiliseerd.
De BDS-beweging [Boycott, Divestment and Sanctions, een internationale beweging die oproept tot verzet tegen Israël] heeft wel het een en ander mogelijk gemaakt, maar het blijft inderdaad beperkt. En de Europese regeringen stellen zich gewoon laf op ten opzichte van Palestina. Ze durven geen standpunt in te nemen, ondanks alles wat er gebeurt.

Zijn de Europese regeringen bezorgd om de reactie van de Verenigde Staten? 
Er zijn veel factoren die meespelen, en de Amerikaanse druk is daar één van. Dan is er nog de Amerikaanse strijd tegen het terrorisme, die onze blik op het Israëlisch-Palestijnse conflict volledig heeft veranderd – met Israël als bestrijder van het terrorisme. Dit discours wordt hier nu veel meer gedragen dan twintig jaar geleden. Je kon het ook zien bij de aanslagen op de redactie van Charlie Hebdo: Franse politici zeiden dat we ons moesten laten inspireren door Israëlische methoden. Er is een heel web van goed georganiseerd Israëlisch lobbywerk, met staatsbezoeken en publicaties – iets wat Palestina niet kan doen. Door al dit soort factoren wordt de internationale solidariteit met Palestina verder verzwakt.

Als we van onze regeringen niks kunnen verwachten, wie kan dan nog wél impact hebben op internationaal niveau?
De VN is wat haar lidstaten ervan maken. Als je kijkt hoeveel gewicht de Verenigde Staten daar hebben… Zelfs traditionele bondgenoten als Rusland of China zetten er niet echt veel druk op. Ze leggen misschien wel verklaringen af, maar we weten dat de bilaterale betrekkingen tussen Rusland en Israël uitstekend zijn, net zoals de persoonlijke betrekkingen tussen Poetin en Netanyahu. De Israëlische regering heeft dus niet echt een reden om iets toe te geven. Het Internationaal Strafhof zou wel een rol kunnen spelen: daar zou het Israëlisch beleid, naar mijn mening een politiek van apartheid, veroordeeld kunnen worden.

Een politiek van apartheid?
Of misschien vooral een situatie van apartheid. Er is een grondgebied dat wordt beheerd door één enkele macht, met twee bevolkingsgroepen die onder verschillende wetten leven. Dat vertaalt zich in landonteigening, kolonisatie, oorlogsmisdaden en zelfs misdaden tegen de mensheid. Er is al beroep gedaan op het Internationaal Strafhof.

Als het allemaal zo afhangt van de VS of internationale instanties, zegt dat ook veel over de machteloosheid van de Palestijnen.
Er is veel interne verdeeldheid: doordat Fatah en Hamas lijnrecht tegenover elkaar staan heeft het Palestijnse volk geen legitieme vertegenwoordiger meer. Ook niet in de vorm van de Palestijnse Autoriteit. Er zijn nu twee autoriteiten – een in Gaza en een in Ramallah – en iedereen is bang om zijn macht te verliezen. Alle verklaringen over een hereniging, over de toetreding van Hamas tot de Bevrijdingsorganisatie, zijn hol vanbinnen. 

Ik denk dat de oplossing vooral van het Palestijnse volk moet komen. De mensen moeten hun eigen strategieën bepalen. Een belangrijke troef is dat ze nog steeds de helft van de bevolking op het historische grondgebied van Palestina vertegenwoordigen – ondanks alle pogingen is Israël er niet in geslaagd om de Palestijnen te verdrijven. En er is ook zeker nog sympathie vanuit het buitenland, maar de vraag is hoe je dat omzet tot actie. Ik heb er geen antwoord op.

De publieke opinie kan een grote rol spelen, maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan. Wanneer het Palestijnse volk een duidelijk doel heeft, en zich verenigt, is het des te belangrijker om ze te steunen. En solidariteit met Palestina zou wat mij betreft voor zich moeten spreken bij iedereen die zich bekommert om mensenrechten, vrijheid en democratie. Maar dat is mijn mening, en ik heb natuurlijk ook mijn eigen achtergrond als activist.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.