Vanaf vandaag is 'The Big Book of Science Fiction' ook in Nederland te koop

Vandaag verschijnt The Big Book of Science Fiction, een letterlijk enorme verzameling van korte verhalen samengesteld door het stel Ann en Jeff Vandermeer. Het is een zalig 1220-pagina tellend blok dat nergens in past, ontzettend onhandig is (maar ook verkrijgbaar als e-book) en door het retro sci-fi design een totaal aliteraire indruk maakt. Het lijkt een verzamelitem voor fanboys, maar deze bloemlezing is te leuk en te mooi om te verdwijnen op de nerdforums.

Ik ontmoette Jeff vorig jaar in Paradiso toen hij kwam vertellen over The Southern Reach-trilogie, zijn sciencefiction-serie waar inmiddels miljoenen exemplaren van zijn verkocht, en door Scott Rubin wordt geproduceerd. Tijdens ons gesprek was hij al helemaal enthousiast bij de gedachte dat The Big Book of Science Fiction over een jaar zou uitkomen.

Het is voor de liefhebber, zei hij toen, maar toch ook vooral om zieltjes te winnen. Jeff vindt sciencefiction belangrijk. De introductie is eigenlijk een uitgebreide 'Geschiedenis van sciencefiction in de 20ste eeuw'. Elke auteur wordt kort beschreven op een manier die niets weg heeft van een gemiddelde afgezaagde auteurs-bio. De beschrijvingen lopen over van verwijzingen en leuke details (zoals het weetje dat de latere verhalen van Phillip K. Dick wat van hun misantropische kracht verloren omdat hij bang was voor vrouwenhater uitgemaakt te worden of dat Dick zijn invloed heeft gebruikt om de Poolse Stanislav Lem uit de Amerikaanse gilde voor sci-fi schrijvers te gooien omdat hij dacht dat de laatste een Sovjet spion was – een gedachte die waarschijnlijk ingegeven werd door zijn overmatige drugsgebruik).

Ann en Jeff's definitie van sciencefiction is simpel: alles dat de toekomst op een realistische of gestileerde wijze beschrijft hoort erbij. Dat betekent dat bekende sciencefictionschrijvers als Phillip K. Dick, H. G. Wells, Isaac Asimov en Arthur C. Clarke, naast beroemde schrijvers als J.G. Ballard, Ursula K. Le Guin, Jorge Luis Borges, en Kurt Vonnegut staan.

Sciencefiction is in Nederland niet zo populair, misschien wel omdat de meeste lezers en schrijvers het toch vooral associeren met laserpulp en ruimtedraken. Bovendien sluiten de meeste verhalen niet aan op onze literaire traditie die voortkomt uit een omgeving die een verbeelding voortbrengt die vrijwel volledig verstoken is van kosmische vergezichten.

De verhalen in het grote boek zijn super divers, maar er zijn wel een aantal verhaaltypen te isoleren. Sommige verhalen staan in de traditie van de literair-filosofische verhalen van Voltaire, Bacon en Kepler. Het zijn vehikels voor ideeën – ideeën over het universum als simulatie, zoals beschreven in The Star Diaries van de wereldberoemde (maar hier totaal onbekende) Poolse sciencefictionschrijver Stanislav Lem, en nog altijd doorklinkt in mensen als Elon Musk.

Andere verhalen nemen de positie van de mens ten opzichte van de wereld als onderwerp. Ursula K. Le Guin verkent bijvoorbeeld de symbiotische relatie tussen een planeet en haar bewoners in Vaster than Empires and More Slow. Het thema in Philip K. Dick's verhaal Beyond Lies the Wub (1952) is de verandering van het brein door wat we eten.

Er is ook fictie als laboratorium: Wat als we onsterfelijk zouden zijn? Wat als je het menselijk lichaam aan kunt passen aan een onbekende omgeving? Wat als de paus een robot is? Robert Silverberg's overdenkingen over de robotisering van religie begint met de pompeuze strijd tussen twee robotkardinaals om het pauselijke ambt. Het is een slimme referentie naar de teloorgang van de wetenschappelijke cultuur en werkelijke innovatie die gezicht probeert te redden door occulte technologische tradities in het leven te roepen, zoals het verheffen van robots tot pausen (of app-ontwikkelaars tot guru's).

Tenslotte is er nog de sciencefiction die zo goed is dat mensen het literatuur zijn gaan noemen, zo als het verhaal Tlön, Uqbar, Orbis Tertius (1940) van Borges dat onderdeel is van zijn fantastische verhalenreeks. In zijn verhalen bouwt hij werelden, compleet met een geschiedenis, ecologie, geologie en alles wat een wereld maak. De invloed van Borges is overal terug te vinden in dit boek, omdat vanaf de jaren zestig het zogenaamde 'wereldbouwen' een van de belangrijkste eigenschappen is van sciencefiction. Een geloofwaardige wereld die compleet aanvoelt, maakt dat de verhalen precies geschikt zijn voor een bijzonder soort

Le Guin, bijvoobeeld, verkent in Empires het thema bewustzijn als interactie tussen de planeet (Wereld 4470) en haar bewoners en in dit geval een groepje wetenschappers. Als de bemanning op de vreemde planeet landt, nemen ze aan dat er geen leven is. Er zijn geen mensen, dieren of insecten. "Alles leeft door fotosynthese of op verrotting, alles leeft van het licht of de dood, er is geen leven."

Ook al wemelt het op Wereld 4470 van het plantenleven, voelen de wetenschappers zich eenzaam en bang en ervaren ze hun omgeving als een dode plek. Alleen Osden, een 'empath' die bijzonder goed gevoel kan oppikken, begrijpt dat het plantenleven een bewustzijn heeft. De wortels van de bomen zijn als de synapsen in een brein.

Een ander thema in het boek is hoe emoties van mens tot mens overspringen. Net als de angst die van de planten overslaat op de wetenschappers, besmetten de wetenschappers elkaar ook met hun individuele neuroses. Als in een feedbackloop van negatieve emoties loopt dat in Empires volledig uit de hand, tot een van de wetenschappers de planeet verlaat en er een nieuwe situatie ontstaat.

Hoewel de verwijzingen naar de Gaia-hypothese na films als Avatar een gemeenplaats zijn geworden, is het onderzoek van de onderlinge afhankelijkheid van mens en omgeving leuk en bovendien relevant. Het is in feite een voorbode op de door klimaatverandering opgedrongen realisatie dat de natuur ook een stem moet hebben in ons bewustzijn. Dat dit meer is dan een leuk idee bewees het populair wetenschappelijke onderzoek van de Duitse boswachter Peter Wohlleben. Met zijn megasuccesvolle boek Het verborgen leven van bomen introduceerde hij bij het grote publiek het idee dat bomen met elkaar communiceren via hun wortels, en dat ze 'als familieleden en vrienden' met elkaar samenwerken. De stap naar Le Guins verhaal en haar ideeën hoe wij de natuur op kunnen nemen in ons collectieve bewustzijn zijn snel gemaakt.

Het is natuurlijk niet aan iedereen besteed om deze dikke pil (die overigens maar 27,99 kost) in huis te halen, maar het is goed dat dit standaardwerk nu ook in Nederland beschikbaar is. Het boek is zo veelzijdig dat het interessant kan zijn voor ontwerpers, biologen, wetenschappers, literatuurliefhebbers, filmkenners en zelfs mensen die denken dat ze sci-fi haten.

Dat die werelden afkomstig zijn uit de verbeelding auteurs van over de hele wereld maakt het nog rijker. Niet alleen de gebruikelijke Amerikaanse schrijvers zijn vertegenwoordigd, maar ook auteurs van Argentinië, Brazilië, Canada, Chili, China, Finland, Frankrijk, Duitsland, Ghana, India, Japan, Mexico, Polen, Rusland, Spanje en Ukraine, veel ook nog voor eerst vertaald naar het Engels.

Die reikwijdte is best wel overweldigend, maar juist de rijkheid maakt het lezen van dit boek zo leuk. Sciencefiction gaat verder dan de kinderboeken van Thea Beckman en er het laat dingen zien die je niet zomaar tegen komt als je enkel toelaat wat je al interessant denkt te vinden – iets waar alle algoritmes in ons leven stilletjes keihard aan werken.

Voor wie eerst online willen rondneuzen (soms zijn de verhalen ook gewoon los te lezen) is hier is de complete lijst verhalen (in alfabetische volgorde) die in het boek zijn gepubliceerd:

• Yoshio Aramaki, "Soft Clocks" 1968 (Japan) – vertaling door Kazuko Behrens en Lewis Shiner
• Juan José Arreola, "Baby H.P." 1952 (Mexico) – nieuwe vertaling van Larry Nolen
• Isaac Asimov, "The Last Question" 1956
• J.G. Ballard, "The Voices of Time" 1960
• Iain M. Banks, "A Gift from the Culture" 1987
• Jacques Barbéri, "Mondo Cane" 1983 (Frankrijk) – voor het eerst vertaald door Brian Evenson
• John Baxter, "The Hands" 1965
• Barrington J. Bayley, "Sporting with the Chid" 1979
• Greg Bear, "Blood Music" 1983
• Dmitri Bilenkin, "Crossing of the Paths" 1984 – nieuwe vertaling van James Womack
• Jon Bing, "The Owl of Bear Island" 1986 (Noorwegen)
• Adolfo Bioy Casares, "The Squid Chooses Its Own Ink" 1962 (Argentina) – nieuwe vertaling van Marian Womack
• Michael Bishop, "The House of Compassionate Sharers" 1977
• James Blish, "Surface Tension" 1952
• Michael Blumlein, "The Brains of Rats" 1990
• Jorge Luis Borges, "Tlön, Uqbar, Orbis Tertius" 1940 (Argentinië) – vertaald door Andrew Hurley
• Ray Bradbury, "September 2005: The Martian" 1949
• David R. Bunch, "Three From Moderan" 1959, 1970
• Octavia Butler, "Bloodchild" 1984
• Pat Cadigan, "Variations on a Man" 1984
• André Carneiro, "Darkness" 1965 (Brazilië) – vertaald door Leo L. Barrow
• Stepan Chapman, "How Alex Became a Machine" 1996
• C.J. Cherryh, "Pots" 1985
• Ted Chiang, "The Story of Your Life" 1998
• Arthur C. Clarke, "The Star" 1955
• John Crowley, "Snow" 1985
• Samuel R. Delany, "Aye, and Gomorrah" 1967
• Philip K. Dick, "Beyond Lies the Wub" 1952
• Cory Doctorow, "Craphound" 1998
• W.E.B. Du Bois, "The Comet" 1920
• Jean-Claude Dunyach, "Paranamanco" 1987 (Frankrijk) – vertaling door Sheryl Curtis
• S. N. Dyer, "Passing as a Flower in the City of the Dead" 1984
• Harlan Ellison, "'Repent Harlequin!' Said the Ticktock Man" 1965
• Carol Emshwiller, "Pelt" 1958
• Paul Ernst, "The Microscopic Giants" 1936
• Karen Joy Fowler, "The Lake Was Full of Artificial Things" 1985
• Sever Gansovsky, "Day of Wrath" 1964 (Oekraine) – nieuwe vertaling door James Womack
• William Gibson, "New Rose Hotel" 1984
• Angélica Gorodischer, "The Unmistakable Smell of Wood Violets" 1973 (Argentina) – first translation by Marian Womack
• Edmond Hamilton, "The Star Stealers" 1929
• Han Song, "Two Small Birds" 1988 (China) – eerste vertaling door John Chu
• Alfred Jarry, "The Elements of Pataphysics" 1911 (opnieuw vertaald door Gio Clairval)
• Gwyneth Jones, "The Universe of Things" 1993
• Langdon Jones, "The Hall of Machines" 1968
• Kaijo Shinji, "Reiko's Universe Box" 1981 (Japan) – vertaling door ToyodaTakashi en Gene van Troyer
• Gérard Klein, "The Monster" 1958 (Frankrijk) – vertaling door Damon Knight
• Damon Knight, "Stranger Station" 1956
• Leena Krohn, "The Gorgonoids" 1992 (Finland) – vertaling door Hildi Hawkins
• R.A. Lafferty, "Nine Hundred Grandmothers" 1966
• Kojo Laing, "Vacancy for the Post of Jesus Christ" 1992 (Ghana)
• Geoffrey A. Landis, "Vacuum States" 1988
• Tanith Lee, "Crying in the Rain" 1987
• Ursula K. Le Guin, "Vaster Than Empires and More Slow" 1971
• Stanisław Lem, "Let Us Save the Universe" 1981 (Polen) – vertaling door Maria Swiecicka-Ziemianek
• Cixin Liu, "The Poetry Cloud" 1997 (China) – vertaling door Chi-yin Ip and Cheuk Wong
• Katherine MacLean, "The Snowball Effect" 1952
• Geoffrey Maloney, "Remnants of the Virago Crypto-System" 1995
• George R.R. Martin, "Sandkings" 1979
• Michael Moorcock, "The Frozen Cardinal" 1987
• Pat Murphy, "Rachel in Love" 1987
• Misha Nogha, "Death is Static Death is Movement" 1990
• Silvina Ocampo, "The Waves" 1959 (Argentinië) – voor het eerst vertaald door Marian Womack
• Chad Oliver, "Let Me Live in a House" 1954
• Manjula Padmanabhan, "Sharing Air" 1984 (India)
• Frederick Pohl, "Day Million" 1966
• Rachel Pollack, "Burning Sky" 1989
• Robert Reed, "The Remoras" 1994
• Kim Stanley Robinson, "Before I Wake"1989
• Joanna Russ, "When It Changed" 1972
• Josephine Saxton, "The Snake Who Had Read Chomsky" 1981
• Paul Scheerbart, "The New Abyss" 1911 (Duitsland) – voor het eerst vertaald door Daniel Ableev en Sarah Kaseem
• James H. Schmitz, "Grandpa" 1955
• Vadim Shefner, "A Modest Genius" 1965 (Rusland) –vertaling door Matthew J. O'Connell
• Robert Silverberg, "Good News from the Vatican" 1971
• Clifford D. Simak, "Desertion" 1944
• Johanna Sinisalo, "Baby Doll" 2002 (Finland) – vertaald door David Hackston
• Cordwainer Smith, "The Game of Rat and Dragon" 1955
• Margaret St. Clair, "Prott" 1985
• Bruce Sterling, "Swarm" 1982
• Karl Hans Strobl, "The Triumph of Mechanics" 1907 (Duitsland) – voor het eerst vertaald door Clairval
• Arkady & Boris Strugatsky, "The Visitors" 1958 (Rusland) – nieuwe vertaling van James Womack
• Theodore Sturgeon, "The Man Who Lost the Sea" 1959
• William Tenn, "The Liberation of Earth" 1953
• William Tenn, "Ghost Standard" 1994
• James Tiptree, Jr., "And I Awoke and Found Me Here on the Cold Hill's Side" 1972
• Tatyana Tolstoya, "The Slynx" 2000 (Rusland) – vertaling door Jamey Gambrell
• Yasutaka Tsutsui, "Standing Woman" 1974 (Japan) – vertaling door Dana Lewis
• Lisa Tuttle, "Wives" 1979
• Miguel de Unamuno, "Mechanopolis" 1913 (Spanje) – nieuwe vertaling van Marian Womack
• Élisabeth Vonarburg, "Readers of Lost Art" 1987 (Canada/Quebec) – vertaling door Howard Scott
• Kurt Vonnegut, "2BRO2B" 1962
• H.G. Wells, "The Star," 1897
• James White, "Sector General" 1957
• Connie Willis, "Schwarzschild Radius" 1987
• Gene Wolfe, "All the Hues of Hell" 1987
• Alicia Yánez Cossío, "The IWM 1000" 1975 (Chili) – vertaling door Susana Castillo en Elsie Adams
• Valentina Zhuravlyova, "The Astronaut" 1960 (Rusland) – nieuwe vertaling van James Womack
• Yefim Zozulya, "The Doom of Principal City" 1918 (Rusland) – voor de eerste keer vertaald door Vlad Zhenevsky