Onderzoek wijst uit dat chimpansees tweetalig kunnen zijn

Chimpansees staan bekend om het feit dat ze genetisch gezien dicht bij de mens staan. Ze vormen samen met de mens en de gorrilla de groep mensachtigen. Wat mij tot voor kort echter niet bekend was, is dat ze een 'grom-taal' hebben waarin ze met elkaar communiceren. Chimpansees kunnen bijvoorbeeld het woord 'appel' naar elkaar grommen. Psycholoog Stuart Watson, evolutionair bioloog Simon Townsend en hun team waren hier al langer door gefascineerd. In december 2014 publiceerden ze over apen-taal in het wetenschappelijke tijdschrift Current Biology.

Dat chimpansees talige wezens zijn, is al langer bekend. De vrouwelijke chimpansee​ Lucy kreeg in de jaren 60 en 70 in het totaal 140 tekens van de Amerikaanse gebarentaal aangeleerd, waardoor ze kon communiceren met mensen. Lucy ​had overigens wel meer menselijke gewoontes, zo stond ze erom bekend dat ze graag pure gin dronk, een kat grootbracht, en gebruikte ze wel eens een stofzuiger om zich seksueel te bevredigen, maar dat terzijde.

Terug naar de bevindingen van Watson en Townsend. Zij ontdekten dat verschillende groepen apen onderling hun eigen taal hebben, en dat als apen in hun levensloop wisselen van groep dan kunnen ze ook tweetalig worden. Ze tussen dus tussen verschillende grom-talen switchen. Ze kwamen tot deze ontdekking toen twee groepen chimpansees werden samengevoegd. Het ging om zeven chimpansees uit het Beekse Bergen Safaripark en zes uit de Edinburgh Zoo in Schotland.

De twee groepen hadden in 2010 nog significant verschillende kreten voor verschillende soorten eten, maar toen de groepen in grotere mate sociaal met elkaar versmolten raakten, ging de hele groep ook meer dezelfde kreten gebruiken. Er bleven wel subgroepen bestaan en een aantal chimpansees, die in verschillende sociale groepen zaten, bleken moeiteloos te kunnen switchen tussen verschillende grom-talen. Een belangrijke kanttekening hierbij is dat het vrij kunstmatig is dat twee groepen chimpansees zo abrupt bij elkaar worden gezet. Of deze tweetaligheid ook vaak in het wild voorkomt is daarom moeilijk te zeggen.

De bevindingen van Watson en Townsend versterken wel het idee dat de kreten die de apen slaan geen willekeurige instinctieve kreten zijn, maar dat het sociaal aangeleerde uitingen zijn die net als bij menselijke taal van generatie op generatie worden overgedragen. Communicatie tussen apen is volgens hen vooral iets sociaals: als de sociale cohesie in een groep groter is, nemen de apen elkaars kreten ook sneller over.

Niet iedereen gelooft echter in de claims over het sociale aspect. De bioloog en antropoloog Brandon Wheeler stelt in New Scientist dat de kreten die chimpansees uitslaan volgens hem toch vooral emotioneel gedreven zijn. Daarmee zou het een inherent ander verhaal zijn dan hoe mensen het woord 'auto' of 'grapje' gebruiken. Toch suggereert het onderzoek van Watson en Townsend dat het wel degelijk een sociaal fenomeen is – ze zagen namelijk hoe kreten van de chimps met de tijd kunnen evolueren en veranderen. Hun hoofdargument tegen de stelling van Wheeler is dat apen onderling geluiden overnemen, wat toch duidelijk op de aanwezigheid van een sociaal aspect wijst.

"Taal hangt samen met een aantal ingewikkelde cognitieve capaciteiten en dit maakt het velen malen complexer dan andere dierlijke communicatiesystemen," aldus de wetenschappers. Eén van deze capaciteiten is de mogelijkheid om externe objecten een label te geven en er samen met een gemeenschap over eens te worden dat iedereen hetzelfde label gaat gebruiken.

Het blijkt dus dat dit proces niet uniek is voor mensen; alleen de complexiteit van mensentaal blijkt aanzienlijk hoger. De ontdekking dat de chimpansee nieuwe woorden overneemt van zijn soortgenoten kan bovendien misschien ook nieuwe inzichten opleveren in hoe primitieve mensen zo'n zes miljoen jaar geleden leerden om klanken, en uiteindelijk woorden van elkaar over te gaan nemen.