De onopgemerkte Joodse gemeenschap van Myanmar

Toen ik in 2019 naar Myanmar ging, had ik geen idee dat ik er zo'n kleine gemeenschap zou aantreffen. Het was heet die dag, de straten krioelde van het volk en de sfeer was nogal intens. Ik begon foto’s te maken in de straten van Ragoon, een moslimwijk. Tot mijn verbazing kwam ik er een synagoge tegen. Daar ontmoette ik Sammy Samuels.

Het lijkt misschien niet evident om de geschiedenis van het Jodendom in verband te brengen met de culturele ontwikkeling van religies in Zuidoost-Azië, maar de twee hebben elkaar wel degelijk gekruist in de hedendaagse geschiedenis. Het resultaat van die kruising, is een micro-gemeenschap van een twintigtal mensen. 

Volgens de regering leven er in Myanmar 135 etnische groepen, die lange tijd min of meer vreedzaam naast elkaar hebben bestaan. De grote meerderheid van de bevolking, zo’n negen op tien Birmezen, beweert boeddhist te zijn. De rest van de bevolking is verdeeld in verschillende minderheden van verschillende grootteordes, afhankelijk van de regio. Er is ook een moslimgemeenschap, die wordt vertegenwoordigd door de Rohingya's. Zij werden het slachtoffer van een gewelddadige etnische zuivering door de regering. Tijdens het koloniale tijdperk bekeerden

sommige Birmezen zich tot het christendom, al dan niet om zich te schikken naar de Britse bezetters. Er is dus een beetje vanalles, maar de Joodse bevolking is wel heel erg klein. Da’s best verrassend, als je weet dat de Joodse gemeenschap in Myanmar rond 1930 uit zo’n 2.500 mensen bestond, voornamelijk geëmigreerd vanuit Irak, Iran of Egypte. Er kwam een einde aan deze emigratie tijdens de Tweede Wereldoorlog, toen Japan het land binnenviel en de jacht op deze gemeenschap begon, omdat ze ervan werden beschuldigd voor Engeland te spioneren.

Vandaag wonen er nog maar 9 mensen met de Joodse geloofsovertuiging in Rangoon. Alle gemeenschappen lijken samen te leven in harmonie. Boeddhisten, Hindoes, Moslims, Christenen en Baha'is werken hier samen en ondersteunen elkaar. De moslimgemeenschap en de Joodse gemeenschap zijn bijzonder hecht. 

Hier in Ragoon bevindt zich de enige overgebleven synagoge van het land. De synagoge speelt een centrale rol bij de versterking van het gemeenschapsgevoel, het in leven houden van de hoop en het overleven van alle politieke klappen die het land de voorbije tientallen jaren te verduren kreeg. Sammy is de bewaker van de synagoge. Met de hulp van zijn twee zussen treedt hij in de voetsporen van zijn vader. Hij is degene die de cohesie bewaart en probeert om al wat er nog overblijft van het erfgoed in stand te houden. 

Mohammed Rachid spendeert zijn dagen al zittend voor zijn winkel, tegenover de synagoge. Hij is een van de gezichten van de moslimgemeenschap van Rangoon. “Ik ben hier al bijna 40 jaar en heb nog nooit een probleem gehad”, zegt hij. “Deze synagoge is mijn tweede thuis.”

De vriendelijkheid hier gaat verder dan louter beleefdheid, want Mohammed en Sammy nemen zowel deel aan de voorbereiding van feesten zoals Chanoeka, als aan die van Purim of Ramadan. "Ik hoop dat de Joodse gemeenschap in Europese landen raakvlakken kan vinden met andere gemeenschappen zodat zij samen kunnen bouwen aan een beter Europa," aldus Sammy.

In een rustige straat op zo’n veertig minuten van het centrum van Rangoon, staat de villa van Christina. Haar huis is zowel modern als charmant ouderwets en is verbonden met haar atelier. Christina zit aan haar eettafel met een glas witte wijn in de hand. Achter haar is de keuken, waar haar huishoudster het eten klaarmaakt. Christina is waarschijnlijk een van de enige Birmese vrouwen uit een boeddhistische familie die zich tot het Jodendom heeft bekeerd - een niet-vanzelfsprekende bekering, aangezien de informatie over deze godsdienst moeilijk te vinden was in die tijd, omwille van het gebrek aan moderniteit in het land. Er kwam pas heel laat

internet in Myanmar en tot op vandaag heeft niet iedereen er toegang tot. Christina moest er dus zelf achter zien te komen, via Joodse vrienden en wat boeken. Daardoor kreeg ze zin om naar Israël te vertrekken. “Ik had nooit gedacht dat ik daarheen zou gaan," zegt ze. “Ik begreep het Jodendom niet zo goed, maar ik had een onverklaarbaar gevoel van liefde voor het geloof.” In 1999 waagde ze de sprong en vertrok ze naar Israël. Ze verbleef er tweeënhalf jaar en baande zich een weg doorheen het land via vrijwilligerswerk en bijbaantjes: "Het plan was om voor drie maanden op vakantie te gaan. Uiteindelijk heb ik mijn visum verschillende keren verlengd. Ik begon Hebreeuws te studeren en toen begreep ik waar het Jodendom echt om draaide.”

Wanneer godsdienst van welke aard dan ook niet vanaf de geboorte deel uitmaakt van je leven, ben je vaak verplicht om de sterkste, meest extreme vorm onder de knie te krijgen. “Ik moest me bekeren tot de orthodoxe vorm, die heel streng is," vertelt Christina. “Ik moest de Hebreeuwse bijbel bestuderen en alle regels leren, zoals hoe een vrouw haar haren moet bedekken. Twee jaar lang moest ik bij een religieuze familie logeren. Omdat ik toen nog jong was, volgde ik het geloof. Maar ik moest bijna bewijzen dat ik echt Joods wilde worden, dat ik er echt in geloofde".

Het is dus niet verwonderlijk dat Christina er uiteindelijk nooit in geslaagd is om zich officieel te bekeren bij de opperrabbijn: "Ik ben misschien acht keer bij hem langs geweest voordat ik heb opgegeven. Het was altijd hetzelfde: “Je wilt Joods worden omdat je partner Joods is? Wil je trouwen? Wilt u staatsburger van Israël worden?”. - “Nee, ik geloof gewoon in het Joodse geloof..." 

Christina keerde terug naar huis terug en sloot zich aan bij de Joodse gemeenschap in haar land, waar ze nu nog altijd deel van uitmaakt. Ze beschrijft het zelf trouwens als een soort van gemeenschap en dus niet als een zuiver religieuze groepering. Maar voorbij de godsdienst, zijn er nog veel vragen: hoe werd haar bekering bijvoorbeeld aanvaard door haar familie en vrienden? “Mijn vader vond het goed, maar sommige van mijn goede vrienden begrijpen het niet," zegt Christina. “Ik ben opgegroeid in een boeddhistische gemeenschap, dus het is moeilijk voor de mensen om me heen om te begrijpen waarom ik me bekeerd heb. Ze weten niet echt wat het Jodendom inhoudt.”

"De situatie in de gemeenschap is niet veel veranderd, maar zoals je weet is door Covid en de staatsgreep alles veranderd in Myanmar", schrijft Sammy. Die gebeurtenissen hebben ervoor gezorgd dat een deel van de Joodse gemeenschap het grondgebied heeft verlaten, maar de familie Samuels heeft altijd de middelen gehad om te evolueren. Alle tradities die in de loop der jaren verloren waren gegaan, zijn opnieuw in ere hersteld. "We hopen dat dit militaire regime snel zal stoppen zodat we de democratie kunnen herstellen."

Volg VICE België ook op Instagram.