Twintig jaar na Dolly het schaap zijn we niet dichter bij het klonen van mensen gekomen

Op 5 juli 1996 deed een team van wetenschappers van het Roslin Institute van de Universiteit van Edinburgh iets buitengewoons: na 276 gefaalde pogingen kregen ze het dan toch voor elkaar om een schaap te klonen. Het schaap heette Dolly Parton. De eerste cel waarmee ze het schaap gekloond hadden was namelijk afkomstig uit haar borstklier, en Dolly Parton had best grote borsten. Schaap Dolly was het eerste gekloonde dier dat lang genoeg leefde om 'volwassen' te worden.

Tot 22 februari 1997 was Dolly's bestaan goed verborgen gehouden. Op die dag kwamen journalisten van over de hele wereld samen in haar stal voor haar onthulling. Iedereen was benieuwd en ook een beetje bang voor dit eindproduct van genetische bouwkunde, dat The New York Times beschreef als "langverwachter en gevreesder dan enig ander." Na de onthulling waren de media wild en hysterisch. Als wetenschappers wisten hoe ze een schaap moesten klonen, hoe lang zou het dan duren voordat ze mensen begonnen te klonen?

"De voornaamste zorgen over menselijk klonen gingen over de zogenoemde designer babies," vertelde Alta Charo me, professor rechten en bio-ethiek aan de Universiteit van Wisconsin. "Het waren voornamelijk belachelijk overdreven fantasieën over gefotokopieerde mensen, totaal losgezongen van wat er werkelijk aan de hand was."

De ophef over schaap Dolly was groot genoeg om president Bill Clinton ertoe te bewegen om binnen een weekeen verbod uit te vaardigen tegen het gebruik van overheidsfondsen voor het klonen van mensen. Eerst zou een nationale adviescommissie van bio-ethici tijd krijgen om de gevolgen daarvan te overwegen. Charo zat in die adviescommissie. Ze kwamen met het voorstel "om menselijk klonen op dat moment niet na te streven, omdat het simpelweg te onveilig was om te gebruiken in de medische wetenschap."

Maar dat was twee decennia geleden. Is er sindsdien iets veranderd?

Er bestaan drie soorten van klonen: genetisch klonen, reproductief klonen en therapeutisch klonen. Genetisch klonen reproduceert een deel van het DNA, therapeutisch klonen creëert embryoachtige stamcellen met als doel het laten groeien van weefsel om beschadigd weefsel van mensen te vervangen. Reproductief klonen, het type dat gebruikt is om Dolly te maken, maakt genetische kopieën van hele dieren.

Reproductief klonen gebeurt met een techniek genaamd somatische celkernoverdracht. Dit houdt in dat de kern uit een volwassen cel wordt gehaald en in een cel wordt gespoten van een bevrucht eitje waarvan de kern verwijderd is. "Het komt erop neer dat je het celmechanisme van een bevrucht eitje kaapt om er een volwassen celkern in te doen," zegt Charo. In het geval van Dolly waren dat volwassen celkernen van de uier van een zesjarig schaap.

De afgelopen twee decennia zijn meerdere dieren op dezelfde manier gekloond: koeien, paarden, katten, honden, varkens. Zelfs Dolly heeft een aantal voorouders uit dezelfde cellijn, waarvan de meeste nog steeds leven. Dolly zelf overleed in 2003 aan een longziekte die niets met het klonen te maken had.

Ondanks het succes van het klonen van meerdere dieren via kernoverdracht is klonen nog steeds moeilijk uit te voeren. Het proces is vatbaar voor genetische fouten, waardoor veel gekloond nageslacht jong sterft. Sommige bedrijven, zoals de Zuid-Koreaanse Sooam Biotech Research Foundation, bieden hun services aan aan huisdiereigenaren, die hun beestje kunnen laten klonen voor ongeveer 93.000 euro. In de afgelopen tien jaar heeft het bedrijf zo'n 800 honden gekloond voor individuen en overheidsbedrijven. In 2016 produceerde het ongeveer 500 gekloonde embryo's per dag.

Hoewel het klonen van dieren als schapen en koeien al niet makkelijk is, is het klonen van mensen en andere primaten nog veel moeilijker. Dit komt vooral door staafvormige eiwitten die dicht tegen de chromosomen van de eitjes van primaten aanzitten. Wanneer wetenschappers proberen de kern van een primateneitje te verwijderen, verwijderen of vernietigen ze vaak ook deze staafvormige eiwitten, wat celsplitsing en groei naar een volledig mens onmogelijk maakt.

Dat weerhield meerdere organisaties er niet van om te beweren dat ze succesvol een mens hadden gekloond. In 2002 claimde Clonaid, de menselijke kloonafdeling van de Raelian UFO-cult, dat de eerste gekloonde menselijke baby was geboren, hoewel er nooit bewijs is geleverd om dit te onderbouwen. In 2004 publiceerde een Zuid-Koreaanse wetenschapper twee papers in Science, waarin hij beweerde dat hij menselijke cellen had gekloond, maar het onderzoek bleek later nep te zijn.

Charo zegt dat er tegenwoordig niemand meer is die echt bezig is met het reproductief klonen van mensen. Het is simpelweg te inefficiënt en foutgevoelig om de moeite te lonen. Sommige wetenschappers suggereren dat kloontechnologie gebruikt kan worden voor het opnieuw baren van verloren kinderen, of om ziektes tegen te gaan, maar Charo zegt dat niemand een aanvraag heeft ingediend bij de Amerikaanse voedsel- en medicijnenautoriteit om daarmee aan de slag te gaan.

Er bestaat een mogelijkheid voor therapeutisch klonen in een menselijke context, waarbij een menselijk embryo wordt gekloond waarvan embryonale stamcellen met hetzelfde DNA als de originele cel geoogst kunnen worden. Embryonale stamcellen zijn uniek omdat ze zich kunnen ontwikkelen tot praktisch ieder type cel in een organisme, wat betekent dat ze het potentieel hebben op een dag gebruikt te worden om gezond weefsel te creëren dat ziek weefsel kan vervangen. Tot nu toe zegt de Amerikaanse overheid dat er geen bewijs is dat er reeds menselijke embryo's geproduceerd zijn met dit doel. Gezien de enorme ethische vragen die opkomen bij de productie van een menselijk embryo om vervolgens de stamcellen te oogsten, is het onwaarschijnlijk dat dit snel gaat veranderen.

"Zowel als onderzoeksmiddel en als reproductieve optie is klonen theoretisch gezien nog steeds mogelijk, maar het gebeurt bijna niet," vertelde Charo me. "Het diepere ethische probleem is voornamelijk hoe je kunt bepalen of iets veilig genoeg is voor specifiek gebruik. Dat is niet zomaar een technisch probleem, het is een ethische vraag over waardebeoordeling. Als dit voor menselijke reproductie gebruikt gaat worden, wat is dan het niveau van veiligheid dat vereist is voor we er een vergunning voor uitgeven? Het is een vraag over gemeenschappelijke gezondheid en een verplichting naar toekomstige generaties die in de toekomst beïnvloed kunnen worden door jouw hedendaagse acties."