Wetenschappers hebben een superkrachtige ‘SARS 2.0’ gemaakt

Meer dan een decennium na de uitbraak, roept de naam 'SARS' nog steeds herinneringen op aan de paniek die ontstond. We dachten ooit dat de ziekte niet gestopt kon worden. Wetenschappers hebben nu, dertien jaar later, een hybridevirus gemaakt dat de volgende wereldwijde epidemie kan zijn. Een 'SARS 2.0'.

Dit roept de ethische vraag op of wetenschappers wel gain-of-function-onderzoek moeten doen. Met zo'n onderzoek wordt een virus aangepast tot er een nieuwe (gevaarlijkere) variant ontstaat, met het risico dat als het vrijkomt, het virus enorme schade aanricht.

Bovendien komt het onderzoek na een aankondiging van de Amerikaanse overheid dat het federale financiële steun verbiedt voor onderzoek dat zich richt op virussen die SARS, griep en MERS veroorzaken. Dit onderzoek begon voor het verbod werd ingesteld, dus het mocht afgerond worden.

Om het virus in een laboratorium te bestuderen, maakten wetenschappers een hybride van een eiwit en de structuur van een SARS-virus. Critici zeggen dat het voordeel niet opweegt tegen het risico dat het virus uit het lab ontsnapt.

"Als het virus ontsnapt, kan niemand het resultaat voorspellen," zegt Simon Wain-Hobson, een viroloog van het Pasteur Instituut in Parijs tegen Nature.

Het virus in kwestie is een vorm van het coronavirus en is vergelijkbaar met SARS. Die ziekte veroorzaakte wereldwijde paniek tijdens een uitbraak in Azië in 2002 en 2003. Daarbij raakten ongeveer 8.000 mensen besmet en meer dan 700 mensen stierven. Na de uitbraak concludeerden wetenschappers dat het virus waarschijnlijk van een vleermuissoort, de Chinese hoefijzervleermuis, oversprong op mensen.

Nu blijkt uit een nieuw onderzoek, gepubliceerd in Nature Medicine, dat dezelfde vleermuissoort mogelijk nog een virus herbergt met vergelijkbare eigenschappen. Een van de eigenschappen is dat het "hoogst pathogene" virus, helaas voor ons, overgebracht kan worden op mensen.

"De vorm groeide net zo goed als SARS in menselijke cellen," vertelt Dokter Ralph Baric, hoogleraar epidemiologie bij de Universiteit van North Carolina en hoofdauteur van het onderzoek. "Het weerstond ook elk vaccin en elke immunotherapie."

Baric vindt dat het onderzoek helpt bij het ontwikkelen van vaccins voor de volgende epidemie. Meestal ontwikkelt een vorm zich naast meerdere andere, vergelijkbare vormen – net als de virussen in verschillende vleermuispopulaties.

"Dit is het grote probleem bij opkomende virussen," zegt hij. "In dieren heb je een soort bijenkorf aan nieuwe virussen. Je krijgt steeds meer diverse soorten, maar ze zijn nog steeds nauw verwant."

Het nieuw ontwikkelde virus, genaamt SHC014-CoV, verschilt in dit geval maar twaalf procent van SARS. Het is niet de vraag of zo'n virus een uitbraak veroorzaakt, maar wanneer.

"Wij, de mensheid, hadden eigenlijk best geluk met SARS," zegt Baric. "Alleen dankzij acties door de volksgezondheidsdiensten zoals quarantaines is de epidemie gestopt."

Maar, zegt Baric, als mensen niet zo snel hadden gehandeld in de cruciale eerste 24-30 uur, had de SARS-uitbraak heel anders afgelopen.

"Mensen realiseren zich niet hoeveel geluk we hadden," zegt hij.

Volgens Baric is het risico van een gain-of-function-onderzoek het waard. Met de bevindingen kunnen een vaccin en immunotherapie ontwikkeld worden voor de volgende epidemie toeslaat. Omdat we zowel SARS als SHC014-CoV hebben geïdentificeerd, is het nu mogelijk vaccins te ontwikkelen die deze virussen bestrijden. Daarmee kunnen we ook virussen bestrijden die vergelijkbaar werken. In andere woorden, met de uitkomsten van dit onderzoek kunnen we mogelijk vaccins ontwikkelen voor virussen die nu nog niet ontdekt zijn.

"Nu kunnen we de hele zwerm uit die bijenkorf bestrijden," zegt Baric. "Dat is de schoonheid van het onderzoek en het belangrijkste ervan."

Het is nu nog onduidelijk of het nieuwe virus, net als SARS, van mens op mens overgedragen kan worden. Tot die tijd ontwikkelen wetenschappers nieuwe verdedigingen tegen de volgende epidemie, in afwachting tot die komt.