Deze start-up wil fake news tegengaan door het zelf te verspreiden

Fake news, post truth, alternative facts; het is makkelijk in een soort cynische vermoeidheid te schieten bij het horen van deze termen. Binnen mijn eigen, associatieve denkpatroon zak ik bij het lezen van de woorden "fake news" meestal weg in een moeras waarin ik niet echt meer geloof dat het debunken van de leugens of desinformatie van politici en machthebbers als Trump iets verandert.

Je politieke voorkeur lijkt een grotere rol te spelen bij het vormen van je mening en wereldbeeld dan de vraag of iemand 'liegt' of niet. Je vindt Baudet een vrouwonvriendelijke, cryptoracistische lul of een held die de waarheid durft te zeggen. Nog een thinkpiece over nep of echt nieuws verandert daar misschien weinig aan.

Aan deze dingen moest ik denken toen Ruurd Oosterwoud me vorige week bij het Media van Morgen-congres van het Stimuleringsfonds voor de Journalistiek waar hij het doel van mediastart-up DROG toelichtte. Met een glinstering van enthousiasme in zijn ogen vertelde hij me dat hij fake news en desinformatie wil bestrijden door middel van fake news en desinformatie.

Het werkt als volgt: DROG heeft een spel en een workshop ontwikkeld dat je als gebruiker laat ervaren hoe het is om zelf nepnieuws te verspreiden. Het idee is dat je door zelf te ervaren hoeveel impact het kan hebben als je zelf desinformatie verspreid, je bewuster wordt van de gevaren. In januari schreven we op Motherboard nog over onderzoek van wetenschapper Sander van der Linden, van Cambridge University, waarin werd gesuggereerd dat je mensen kunt 'vaccineren' tegen nepnieuws door ze met een klein beetje nepnieuws te besmetten. En dat is wat DROG met hun spel in de praktijk probeert te brengen. Van der Linden was ook dusdanig enthousiast over het werk van DROG dat hij met hen samenwerkt, omdat hij het als een mooie bron van data ziet. Je moet het bedrijf nu nog inhuren om een workshop te geven voor je het kan spelen, maar dat verandert wellicht in de toekomst.

Ruurd, die zelf Rusland-deskundige is en die is afgestudeerd op desinformatie, is allesbehalve cynisch of vermoeid als het op desinformatie – waar hij nepnieuws onder schaart – aankomt. "Een recent voorbeeld dat mij raakte was in de nasleep van de MH17-ramp. Een troll op Twitter deed zich toen voor als familielid van iemand die bij de ramp was omgekomen. Andere media en twitteraars namen berichten van deze troll gewoon over, wat kwetsend en pijnlijk was voor de andere nabestaanden. En nu helpt onze game niet per se tegen het gedrag van dit soort types, maar we hopen wel meer bewustwording te creëren bij anderen, zodat dit soort informatie zich niet zo snel meer zal verspreiden."

Maar hoe, concreet? "Door mensen het zelf te laten ervaren. Onlangs hadden we op een school een workshop gegeven waarbij we jongeren zelf een website hadden laten bouwen. We hebben met een aantal scholieren nepnieuws gemaakt: screenshots gemanipuleerd, een nepartikel geschreven, een petitiewebsite gemaakt, en daar een nepdiscussie op gevoerd. Vervolgens hebben de scholieren dat nepartikel verspreid onder hun hele netwerk en geprobeerd om zoveel mogelijk mensen te overtuigen. Met het maken en het delen zijn ze allebei een uur bezig geweest en aan het eind van de dag zijn we weer samengekomen om te analyseren wat de gevolgen waren. Op dat moment hadden 500 mensen de website bezocht en had 10 procent daarvan de petitie ondertekend. Als afsluiting hebben we het dan nog gehad over de gevaren van nepnieuws en de rol van de scholieren daar zelf in.

Ze hadden de opdracht om met leugens zoveel mogelijk mensen naar de site te krijgen."

Is hij dan niet bang dat hij op deze manier mensen opleidt tot effectieve leugenaars? Krijg je geen powertrolls als je ze precies leert wat ze moeten doen om online aandacht te krijgen? "We spelen wel met vuur, maar we houden het binnen het betamelijke. Onze game is binnen een gesloten ecosysteem. Ik zie DROG als een goochelaar die zijn eigen truc uitlegt terwijl hij hem uitvoert. Ik dat het verder naïef is om onze workshops en campagnes te zien als een gevaar: als wij het kunnen, kunnen kwaadwillenden het nog beter. Dat is ook het idee waaruit DROG is ontstaan. Er zal zeker de komende tijd alleen maar meer nepnieuws en desinformatie bijkomen. Het effect ervan zit m ook niet in de inhoud, maar in de psychologische en emotionele beïnvloeding, mede door de onophoudelijke stroom. Inkapselen is dus geen optie, we moeten ermee leren leven."

Wat te denken? Toen in januari het onderzoek van Van der Linden werd gepubliceerd volgden hoopvolle berichten van partijen als de NOS en Motherboard. Tegelijkertijd schreef Constanteyn Roelofs op Geenstijl een honend berichtje over het onderzoek, dat het kul zou zijn, dat de hele theorie van inenten nonsens is. Roelofs (of 'Zentgraaff') greep het nieuwtje aan om te klagen over de publieke omroep, de sociaaldemocratie en de islam.

Ik denk soms dat het probleem niet per se bij nepnieuws ligt, maar bij zienswijzen, bij opleiding, bij verschillen in inkomen, bij een volslagen gebrek aan nuance, aan het vermogen om gecompliceerdere, genuanceerdere gedachten bijeen te houden in je hoofd en daar naar handelen.

Maar goed, misschien helpt een initiatief als DROG wel om juist zo'n genuanceerdere blik te helpen kweken. Misschien moeten we om ons heen ook proberen mensen te vaccineren tegen nepnieuws. Wist je dat Remia ooit vernedersaus op de markt heeft gebracht, een soort pranksaus waarmee je vijanden kon vernederen? Na een maand alweer uit de supermarkt weggehaald, te weinig interesse in. Het is een zeer zeldzame saus nu.