Is ayahuasca de ondergang of de redding van het Amazonegebied?

Een jaar of vijf geleden liep ik met mijn vrienden over de straten van Lloret de Mar, waar we met gratis shotjes ongure kroegen in gelokt werden. Een paar jaar later vlogen we naar Ibiza om veel te dure drankjes te drinken in clubs als Amnesia, waar Chris Liebing oncomfortabel harde techno draaide, en om uit te brakken op een strand naast een toverrots genaamd Es Vedra. Maar ook Ibiza is niet hip meer. Nee, ayahuasca-vakanties zijn het nieuwe ding, en daar is niet iedereen blij mee.

De populariteit van ayahuasca, een DMT-rijk brouwsel van chacruna-bladeren en ayahuasca-liaan, is enorm. De thee bevat stoffen die MAO-remmers genoemd worden, die ervoor zorgen dat een enzym in je maag, dat normaal DMT afbreekt, tijdelijk niet wordt aangemaakt. Hierdoor komt alle DMT uit het brouwsel je lichaam binnen, wat voor een zeer sterke psychoactieve trip zorgt. Deze trip gaat vaak gepaard met braken of huilen en hallucinaties. Het wordt gebruikt om diepgewortelde problemen onder ogen te komen, wat therapeutisch werkt en een enorme psychologische verlichting zou opleveren. De populariteit van de drank zorgt voor een enorme stroom aan ayahuasca-toeristen in Zuid-Amerika.

De toeristen komen met verschillende motieven naar het Amazonegebied. Sommigen willen een spirituele reis maken, anderen willen werken aan hun (psychische) gezondheid, en er zijn mensen die gewoon keihard willen trippen. Inspelend op de vraag van al deze toeristen, worden er in het hele Amazonegebied ayahuasca-resorts geopend.

De lokale bevolking is bang dat al die toeristen de cultuur en tradities van het gebied zullen veranderen. Veel inheemse volken vinden namelijk dat ayahuasca volgens zeer strikte regels en volgens bepaalde rituelen gemaakt en gedronken moet worden. Maar met de komst van toeristen met geld zijn er veel nepsjamanen opgestaan die geld ruiken. Naast het feit dat het niet veilig is, druist dat tegen alle tradities van inheemse stammen in.

Naast culturele spanningen levert het ook andere problemen op. Door de stijgende vraag naar ayahuasca is het ontzettend lucratief geworden voor grote bedrijven om stukken bos te kappen, de liaan door een versnipperaar te gooien en het in bulk te verkopen. Omdat de liaan alleen in het regenwoud groeit en minimaal zeven jaar oud moet zijn voor je het kunt gebruiken kunnen dit soort grote bedrijven niet zomaar aan ayahuasca komen. Dus betalen ze grof geld voor stukken regenwoud, dat door lokale mensen, die uit de armoede willen, aan ze verkocht wordt.

Het ayahuasca-toerisme zorgt dus voor problemen op zowel het gebied van milieu als cultuur. Maar de populariteit van de thee zou ook juist de redding van het regenwoud kunnen zijn, denkt Hadjar Benmiloud, Westerse neosjamaan en begeleider van ayahuasca-ceremonies in Nederland. Zij ziet de oplossing in een faitrade-keurmerk op ayahuasca.

"De vraag naar ayahuasca is enorm en daarnaast is het duur spul. Voor bedrijven is het dus lucratief om het te gaan verkopen. Als iedereen zomaar kan gaan kappen wat-ie wil blijft er niets meer van het regenwoud over, dus wordt de druk op fairtrade ayahuasca steeds groter," vertelt Hadjar.

Ayahuasca is illegaal, maar de producten die je nodig hebt om de thee te brouwen zijn afzonderlijk van elkaar volkomen legaal. De liaan en de bladeren kunnen los van elkaar dus gewoon verkocht worden. Hadjar koopt haar spullen rechtstreeks van de bron, bij een inheemse Peruaan die op traditionele wijze de spullen oogst en ze apart van elkaar naar Nederland stuurt. Hadjar kent deze man via een vriendin, die hem tijdens een reis naar Peru ontmoette.

Deze manier van aan ayahuasca komen is natuurlijk de minst schadelijke, maar voor bijna niemand haalbaar. Daarom is het volgens Hadjar belangrijk dat er producten met een fairtrade-keurmerk op de markt komen. "Er zijn bedrijven in Nederland die claimen dat het fairtrade is, maar dat is niet te controleren," vertelt Hadjar. "Het blijft gissen of de producten daadwerkelijk op een duurzame manier gewonnen zijn. Hoe dichter je bij de bron koopt, hoe beter."

Hadjar legt uit dat er ook ayahuasca-resorts bestaan die het op een ethische manier aanpakken. Daar zijn westerlingen die samenwerken met inheemse sjamanen om het regenwoud en traditie te beschermen. Ze vragen toeristen een bepaald bedrag te betalen, waarmee ze in stukken regenwoud investeren. Zo kopen ze stukje bij beetje het regenwoud op om het vervolgens in haar oude glorie te herstellen. Het idee van fairtrade ayahuasca komt bij dit soort resorts vandaan. Hoe je goede en slechte resorts van elkaar kan onderscheiden? "Als je naar een goed ayahuasca-retreat gaat, zijn ze niet alleen bezig met de trip," vertelt Hadjar. "Het gaat dan echt om zelfontplooiing, en dat betekent ook een bepaald dieet, gesprekken met professionals en andere vormen van therapie."

"De eerste stap naar een versoepelde wetgeving voor ayahuasca en een fairtrade keurmerk is al gezet," vertelt Hadjar. "In Brazilië wordt ayahuasca gebruikt bij verschillende soorten therapie. Dat begon daar als een test, die heel goed uitpakte. Hoe gewoner het gebruik van ayahuasca wordt, hoe makkelijker het te realiseren is er een fairtrade keurmerk aan te hangen." Psychiaters in de Verenigde Staten zijn ook al begonnen met het voorschrijven van een ceremonie met ayahuasca.

"Het bewustzijn van de nood van een fairtrade keurmerk voor ayahuasca moet vergroot worden. Hier moeten ervaren mensen het voortouw in nemen. We hebben mensen nodig die dit nu heel hard gaan roepen, zodat iedereen zich dit realiseert," zegt Hadjar. "Het is sowieso belangrijk om het bewustzijn van ayahuasca te vergroten, omdat mensen niet helemaal begrijpen wat er allemaal bij komt kijken. Je hebt er gewoon goede begeleiding bij nodig, anders is het alsof iemand met een breekijzer je ziel openbreekt."