Een introductie aan Dread: Fear in the art of technological acceleration

Elke nieuwe technologische vooruitgang is natuurlijk hartstikke leuk: nooit meer verdwalen met GPS, met je iPhone de Wikipedia-betweter spelen en via internet je complete zonvakantie naar Kroatië boeken, maar aan elke innovatie hangt ook een - vaak nog onbekende - schaduwzijde. Een toepassing die nog niemand bewust bedacht heeft, maar die toch een gevoel van onbehagen creëert. Om dit gevoel heen organiseert Juha van 't Zelfde van 6 september tot 24 november in de Hallen Haarlem de groepstentoonstelling Dread, waarin kunstenaars uitdrukking geven aan dat onbehagen. Vanaf deze week zal hij elke woensdag op Motherboard een kunstwerk uit de tentoonstelling toelichten, met vandaag een introductie aan Dread:

"Dread is the dizziness of freedom.”

Søren Kierkegaard

De Franse filosoof Paul Virilio, een van de meest belangrijke denkers over technologie van vandaag, schreef ooit: "De uitvinding van het schip is tevens de uitvinding van de schipbreuk." Anders gezegd, iedere uitvinding brengt zijn eigen, nieuwe ramp met zich mee: de kernramp van Fukushima is het gevolg van de uitvinding van kernenergie, en de online spionage met behulp van PRISM is mogelijk geworden door de uitvinding van het internet. De Wet van Moore voorspelt al sinds 1965 dat computers iedere 18 maanden in kracht verdubbelen. Niet alleen onze iPhones en Macbooks, maar ook financiële alogritmes op Wall Street en de drones die boven Pakistan en Yemen vliegen worden iedereen anderhalf jaar twee keer zo snel. Deze continue versnelling van technologie maken waardevolle nieuwe toepassingen mogelijk, maar veroorzaken ook nieuwe rampen die voorheen ondenkbaar waren.

Wanneer we doorkrijgen dat iets wat met de beste bedoelingen is bedacht - een schip, kernenergie, het internet -  onvoorziene schadelijke gevolgen kan hebben, wanneer ons handelen als onbedoeld bij-effect onze eigen ondergang kan inluiden, dat is het moment waarop een overweldigende angst zich van ons meester maakt.

Deze angst is dread.

Dread (letterlijk: beducht zijn op) is volgens de Deense filosoof Søren Kierkegaard geen angst voor het hier en nu, maar een angst voor wat mogelijk kan gebeuren in de toekomst. Zoals mensen met hoogtevrees bang zijn voor de afgrond uit de overtuiging te zullen springen, zo is dread de duizeling van de vrijheid die zich aan ons openbaart.

De tentoonstelling Dread verkent hoe kunstenaars deze angst voor de toekomst (letterlijk) verwerken, en biedt inzicht in de betekenis en de relevantie van dread in de hedendaagse beeldende kunst. Met een constellatie van oude én nieuwe media toont Dread een veelheid aan perspectieven op angst als collateral damage van innovatie en vooruitgang. Sommige werken zijn persoonlijk en poëtisch, en vinden hun oorsprong in gebieden buiten de kunst zoals de journalistiek, architectuur en design; andere werken creëren een fysieke sensatie van angst, en maken dread direct op overweldigende wijze voelbaar. Alle werken samen vormen een landschap waarbinnen dread als constructieve kracht voor hedendaagse kunst zichtbaar wordt.

Dread is niet alleen een duizelingwekkende angst, maar is ook een vrijheid die we hebben om te bepalen wat moreel goed is. Volgens de Oostenrijkse neuroloog Sigmund Freud zorgt dread ervoor dat we voorbereid zijn op gevaar. Door onze angsten onder ogen te komen zijn we hopelijk gereed om toekomstige gevaar te herkennen en de uiteindelijke catastrofe te voorkomen.

Volg Juha en Dread ook op Twitter