Deze amateur-kometenjager concurreert met de duurste telescopen op aarde

​ Iedereen heeft wel eens met open mond naar boven zitten staren, stilstaand bij hoe adembenemend groot het universum is. Ik probeerde altijd op zoek te gaan naar iets speciaals, een bepaald sterrenbeeld of misschien zelfs een komeet. De Australische kometenjager Terry Lovejoy is heel goed geworden in het zoeken naar dat soort dingen. Als hij naar boven kijkt, kan hij vijf kometen spotten die hij ontdekt heeft sinds 2007, waarvan er eentje zelfs zijn naam draagt.

Deze week staat komeet C/2014 Q2 Lovejoy in perfecte positie om bewonderd te worden voor mensen op het noordelijk halfrond. Hij schiet eind deze week door de Orion en Taurus sterrenbeelden met zo'n 130.000 km/u. Als je op de goede plek staat kun je misschien zelfs zonder verrekijkers de ruimtesteen spotten.

Op zich is dat niet super speciaal, hoewel zijn volgend bezoekje aan het binnenste deel van het zonnestelsel pas over 8.000 jaar is. Maar de manier waarop hij ontdekt is, is wel het vertellen waard. Geautomatiseerde telescopen en camera's die de hemel constant onder de loep nemen worden steeds succesvoller. Ze vinden steeds meer kometen op afstanden die met amateurinstrumenten niet eens te zien zijn. Kortom, mensen als Lovejoy worden overbodig gemaakt, en alweer door een automatiseringsproces. De 48-jarige heeft echter wel één voordeel dat robots hem niet kunnen ontnemen. Een voordeel dat hem een kans geeft om terug te vechten – en dat is niet zijn 'spirit.' "Onze locatie op het zuidelijk halfrond geeft ons toegang tot delen van de nachtelijke hemel die niet zichtbaar zijn voor de telescopen op het noordelijk halfrond," lichte Lovejoy toe. "Daar zijn de meeste ogen op gericht, dus is er hier minder competitie." Helaas voor Lovejoy verandert ook dat binnenkort. Richard Wainscoat is een astronoom aan de universiteit van Hawaii en werkt bij het Panoramic Survey Telescope & Rapid Response System (Pan-STARRS). Hij vertelde dat ze ook het zuidelijk halfrond willen gaan monitoren. Tot nu toe zijn er maar twee van de vier geplande Pan-STARRS telescopen gebouwd, die samen 33 van de 65 ontdekte kometen in 2014 voor hun rekening namen.

Astrofysicus Karl Battams werkt bij het Naval Research Laboratory in Washington D.C en is hoofd van het door NASA gefinancierde  Sungrazer Project, dat zoekt naar planeten die voor de zon langs schieten. Hij zei: "we zijn de traditie en romantiek kwijt van een man die 's nachts door de lens van een telescoop tuurt, op zoek naar kometen die hij naar zichzelf kan laten vernoemen." "Maar aan de andere kant," zei Battams, "is de waarde, kwaliteit en kwantiteit van de wetenschap die amateurastronomen nu op tafel kunnen leggen ongekend en erg belangrijk." Dat is omdat de über grote telescopen limieten hebben die de amateurs niet deren. De grote telescopen zijn erg gevoelig, zó gevoelig dat dingen die te dicht bij onze zon vliegen niet te bekijken zijn omdat de lenzen anders beschadigd zouden raken. Amateurs kunnen doen wat ze willen met hun telescopen, en hoeven zich niet zorgen te maken over 100 miljoen dollar aan instrumenten – de geschatte kosten voor de vier Pan-STARRS-telescopen.

Lovejoy heeft niet voor niets vijf kometen naar zich vernoemd gekregen. Hij heeft zo zijn trucjes. Met intervallen van tien minuten neemt hij steeds hetzelfde stukje sterrenhemel onder de loep. Vervolgens gebruikt hij gespecialiseerde software om de afbeeldingen te vergelijken en te kijken of 'sterren' bewogen zijn. Waar sterren relatief aan elkaar niet lijken te bewegen, doen kometen dat wel, ook in zo'n korte tijdspanne. Als het mooie moment daar is, en hij spot een bewegend object, maakt hij verdere observaties en controleert hij het met andere amateurs. Daarna pas neemt hij contact op met het Central Bureau for Astronomical Telegrams (CBAT), gevestigd bij Harvard University, waar ze nieuwe ontdekkingen bevestigen en noteren.

"De drang die ik bij mijn eerste ontdekking had heb ik niet meer," vertelde Lovejoy aan Motherboard. "Toch wil ik alert blijven zodat ik de mensen bij het CBAT geen vals alarm toestuur. Ik probeer daaromal mijn bevindingen zo goed mogelijk te checken. Ik heb nog nooit een vals alarm naar ze toegestuurd, en dat wil ik ook zo houden."

Hoewel er een gedetailleerde set van regels is rondom het benoemen van kometen, worden ze meestal vergeven aan de persoon of personen verantwoordelijk voor de ontdekking. Tegenwoordig gaat het dus steeds vaker naar een monitoringsprogramma (toch hebben komeet Pan-STARRS en komeet LINEAR gewoon niet dezelfde aantrekkingskracht als komeet Lovejoy of komeet McNaught).

De amateurs hebben ook in een ander aspect een streepje voor op de professionals. Ze kunnen data verzamelen en delen over ontdekkingen op een veel snellere manier dan onderzoekers dat kunnen. Het feit dat je gewoon een simpele telescoop in je achtertuin hebt staan geeft je een snelheid en wendbaarheid waar een onderzoeker met zijn telescoop van vele miljoenen alleen maar van kan dromen. "Er zijn genoeg objecten in de hemel die astronomen graag zouden bestuderen – niet alleen kometen," zei Battams. "Maar je moet de telescopen daarvoor lang van tevoren boeken. Als zo'n interessant gebeuren plaatsvindt aan de hemel, dan stuiteren alle astronomen – professioneel en amateur – op en neer van opwinding. Maar als er een hele rij aan mensen door die superlens wilt kijken, en zij niets geven om dat gebeuren, dan heb je pech. Je kunt ze moeilijk aan de kant duwen omdat je een wetenschapper bent."

Amateurs hebben dat soort problemen niet. Als er iets nieuws ontdekt is, kunnen ze binnen enkele ogenblikken erop scherp stellen. Je ontdekt er dan misschien geen nieuwe kometen mee, maar het is nog steeds erg handig. Als we Lovejoy naar toekomstige doelen vragen is hij zeer duidelijk. "Nou, het ontdekken van meer kometen!" is zijn doel. "Maar ik werk aan programma's en detectieprocessen die efficiënter zijn. Misschien dat ik mijn horizon verleg naar kortstondige objecten als nova's en misschien zelfs supernova's. Dat houdt mijn interesse wel levendig." Dat, en natuurlijk het vooruitzicht van je naam op een nieuwe komeet kunnen plakken.

Je kan hier trouwens binnenkort stage komen lopen. Mail alejandro.tauber[@]vice.com voor meer info.