Wat het betekent dat landbouw twee keer is uitgevonden

Een interessant gegeven van technologie en de geschiedenis van de mensheid in het algemeen is hoe de meeste grote ontwikkelingen in kennis onvermijdbaar lijken. De toekomst convergeert rondom ideeën, in plaats van op gezette tijden ineens erop te landen. "Eureka!" momenten zijn normaal gesproken niet individuele uitvindingen, maar de algemene beschaving die rijp is voor een nieuw concept. In andere woorden is technologische en wetenschappelijke innovatie een evolutionair proces. Een stap voorwaarts in kennis is een opsommingen van alle kennis die eraan vooraf ging, die in feite gewoon een gat creeërt waar de volgende vooruitgang precies in past.

Dat lijkt logisch, denk ik, maar het gaat wel lijnrecht in tegen wat we leren op school en van de media, namelijk dat uitvinders en wetenschappers bejubeld worden als briljante eenlingen in de menselijke beschaving. Het heeft geen nut om te vragen "Wat als het vliegtuig nooit was uitgevonden," omdat het antwoord simpelweg luidt "Dat is onmogelijk; het vliegtuig moest uitgevonden worden." (En dit kan je heel breed trekken: Jesus, bijvoorbeeld, moest in dat tijdperk 'uitgevonden' worden omdat het tijdperk ongelofelijk kut was en er een Jezus nodig was. Mohammed: zelfde verhaal.)

Wat die redenering volgt is dat "ontdekkingen" meestal niet plaatsvinden als enkelvoudige gebeurtenissen: als de tijd rijp is voor een uitvinding, dan moeten we niet verbaasd opkijken als die op meerdere plekken tegelijk wordt gedaan. Voorbeelden van gelijktijdige uitvindingen zijn bijvoorbeeld de ontwikkeling van calculus door Isaac Newton en Gottfried Wilhelm Leibniz en het onafhankelijk maar tegelijk identificeren van evolutie door Charles Darwin en Alfred Russel Wallace. (Onze voorkeur voor de individuele ontdekker betekent ook dat iemand vaak sneuvelt wordt in de geschiedenis.) En dan heb je het internet - pakweg zes verschillende instituten ontwikkelden in de jaren 60 en 70 het idee van pakketjes data die uitgewisseld worden. Je kent er waarschijnlijk eentje wel: ARPANET.

Dit idee verneukt een hoop gedachtegoed. Denk maar aan het patentsysteem, ontwikkeld om innovatie te stimuleren door de opbrengst van een bepaalde uitvinding aan een individuele uitvinder te koppelen. En ander voorbeeld van gelijktijdige ontdekking is mogelijk de landbouw, die vaak wordt toegekend aan een regio aan de Middellandse Zee. Landbouw is best een big deal, natuurlijk, die ervoor zorgde dat mensen hun eerste stapjes richting beschaving konden zetten. Je zou zelfs kunnen stellen dat landbouw de uitvinding was, die alle andere uitvindingen mogelijk maakte. En nieuw onderzoek wijst er sterk op dat landbouw op minstens twee verschillende plekken in het Midden Oosten is uitgevonden.

De meeste aandacht voor vroege landbouw ging uit naar boerendorpjes in Palestinië, Syrië en het oosten van Turkije. Koolstofdatering plaatsen de vroegste akkers op zo'n 13,000 jaar geleden en de eerste gedomesticeerde gewassen 10,500 jaar geleden. Maar vijf jaar geleden begon een team archeologen het dorp Chogha Golan in het westen van Iran op te graven. De wetenschappers vonden extreem veel sporen van landbouw, waaronder vijzels, stampers en zo'n 21,000 verkoolde gewassen. De gevonden voorwerpen komen uit dezelfde tijd als de veel westelijker gelegen dorpjes die eerder werden onderzocht: tussen de 12,000 en 9,700 jaar geleden. Hun rapport is gepubliceerd in de nieuwste editie van Science.

Een blog op Science legt uit:

Het team concludeert dat de opkomst van de landbouw in Chogha Golan een onafhankelijke gebeurtenis was die tegelijkertijd plaatsvond als de ontwikkelingen in het westen. Dit suggereert volgens de wetenschappers dat landbouw min of meer onafwendbaar was toen de Ijstijd afgelopen was en het klimaat en de omgeving er rijp voor waren, in plaats van een gelukje wat op één locatie ontstond.

Evolutionaire kennis voelt als een heel natuurlijk concept en ik denk dat de meeste mensen het idee begrijpen. Maar over het algemeen handelen we daar niet naar. Denk maar aan het vergoddelijken van Steve Jobs. Of beter nog, Albert Einstein, een wonderdoener in de popcultuur. Maar ken je Michelson, Lorentz of Poincaré? Dat zijn gewoon wat namen, zomaar wat wetenschappers. Terwijl Einstein veel meer lijkt dan gewoon een wetenschapper.

Het idee van gelijktijdige ontdekkingen en evolutionaire technologie voldoet niet aan onze drang naar verhalen en een narratieve structuur (tenzij het andere drama's meedraagt). Zijn we dus gedoemd om de leugen van miraculeuze innovatie te leven? Voorlopig waarschijnlijk wel: we zitten over het algemeen te vastgeroest in ons idee van wonderbaarlijke eenlingen. En dat is niet best.