Een komeet is waarschijnlijk de oorzaak geweest voor de uitbraak van de pest in Europa

Je diepgewortelde angst voor kometen is bij deze gerechtvaardigd. Zo’n 1.500 jaar geleden is een stuk van de Halley-komeet op aarde gestort, waarna een decennialange epidemie van de builenpest zich over het Byzantijnse rijk verspreidde. Het is een ingewikkelde opeenvolging van gebeurtenissen, maar laten we maar gelijk met de sensationele deur in het Byzantijnse huis vallen: een komeet heeft ons ooit allemaal willen vermoorden.

Dat is althans de conclusie van het onderzoek dat tijdens de jaarlijkse bijeenkomst van de American Geophysical Union werd gepresenteerd. Het verhaal gaat ongeveer zo: rond het jaar 536 is een stuk van een komeet op aarde gestort, waardoor de aarde werd bedekt onder een deken van atmosferische stof – een conclusie die wordt bevestigd door hoge stofconcentraties in ijs in Groenland uit die periode, waarvan is aangetoond dat dat stof voor een gedeelte niet van aarde afkomstig is. Als gevolg daalde de temperatuur op aarde waarop droogte en hongersnood volgde in de decennia erna, die op haar beurt weer als oorzaak wordt gezien voor de massale uitbraak van de Justiniaanse pest.

De afkoeling van de aarde in het jaar 536 is goed gedocumenteerd, en naast het komeet-scenario werd gedacht dat mogelijk ook een uitbarsting van een super-vulkaan de oorzaak kon zijn. Een paper uit 2004 in Astronomy & Geophysics stelt echter dat er “geen uitbarstingen van een aardse vulkaan uit die tijd voldoende aan die gebeurtenis kan worden gelinkt.” De paper beargumenteerd daarom dat een explosie van een komeet in de aardse atmosfeer waarschijnlijk grote bosbranden op aarde heeft veroorzaakt, die samen met het stof en vuur van de komeet genoeg atmosferisch stof moet hebben veroorzaakt voor de verkoeling van de aarde.

"Het verrassende resultaat van onze berekeningen toont aan hoe klein een fragment van een komeet al voldoende is voor de gevonden effecten,” aldus de auteurs. “Een komeet kleiner dan een kilometer in diameter werd eerder niet verondersteld een globaal gevaar te betekenen (in tegenstelling tot een lokaal gevaar), laat staan één van een halve kilometer in diameter.”

De aanwezigheid van buitenaards stof in de Groenlandse ijskernen, die in de huidige studie van Dallas Abbott van de Columbia University is geanalyseerd, ondersteunt de theorie van de komeetinslag. Maar hoe heeft de daaropvolgende bekoeling van de aarde dan geleid tot de uitbraak van de Pest van Justinianus, die in één jaar tijd bijna de helft van de Europese bevolking doodde?

Het antwoord op die vraag is dat de droogte en kou ervoor zorgde dat de Europese landbouw instortte en de bevolking sterk verzwakte. Volgens Nicholas Wade’s ‘Great Hisory of the Black Plague’ in The New York Times is de Justiniaanse pest vermoedelijk veroorzaakt door een uitbraak van de builenpest die via vlooien op graanschepen uit Egypte het continent binnenkwam.

Combineer een verzwakte populatie die afhankelijk is van de import van graan dat geinfecteerd is met niets minder dan de Zwarte Dood en je hebt het recept voor een wijdverspreide ineenstorting van de populatie. Gelukkig doodde de pest de geïnfecteerde mensen zo snel dat er relatief nog veel mensen gespaard zijn, maar het verliezen van de helft van de bevolking van Europa is niet niks.

Er dan bij stil staan dat een stukje van een komeet waarschijnlijk de oorzaak van dat alles is geweest is een goede reden om kometen en astroïden nauwgezetter in de gaten te houden. Zoals de auteur van Astronomy & Geophysics schrijven: “mocht zo’n gebeurtenis vandaag de dag voorkomen, en de oogst voor een belangrijk deel van de wereld voor een aantal opeenvolgende jaren mislukken, zou ook nu weer een groot percentage van de wereldbevolking met hongersnood bedreigd zijn.”

@derektmead