Deze oeroude bakstenen leveren bewijs voor een mysterieuze piek in het aardmagnetische veld

Nieuw onderzoek naar het oude Mesopotamië heeft bewijs van een oeroud magnetisch fenomeen blootgelegd, wat het mogelijk heeft gemaakt om ons beter te verdiepen in een van de meest fascinerende periodes in de menselijke geschiedenis. 

Wetenschappers hebben oude bakstenen uit Mesopotamië geanalyseerd en onthuld hoe ingrijpend een oude piek in het aardmagnetisch veld, zo’n 3000 jaar geleden, wel niet was. Het onderzoek, gepubliceerd in Proceedings of the National Academy of Sciences, is gestoeld op archeomagnetische technieken, oftewel: het winnen van informatie over de kracht en richting van het aardmagnetisch veld uit oude objecten. 

“In feite wordt het magnetische geheugen van materialen onderzocht,” legt Philip McCausland uit, directeur van het Western Paleomagnetic and Petrophysical Laboratory aan Western University in Canada, die niet bij het onderzoek betrokken was. Voorwerpen zoals bakstenen of aardewerk werden vaak gemaakt met korrels van magnetisch gesteente, die, als ze worden opgewarmd en vervolgens weer afgekoelen, een signatuur van de geomagnetische omstandigheden van die tijd behouden.

“Bij heel hoge temperaturen zijn de objecten geheugenloos. Maar wanneer de temperatuur daalt, vangen ze een herinnering aan het aardmagnetisch veld, waar die zich op dat moment in bevond,” vertelt McCausland aan Motherboard. 

In dit onderzoek gebruikten wetenschappers oude bakstenen uit Mesopotamië (dat met het huidige Irak overlapt) die ijzeroxiden bevatten om de kracht van het veld na te gaan. Door de magnetische signatuur met opwarming en afkoeling systematisch uit kleine fragmenten van de bakstenen te verwijderen, en de bakstenen daarna weer op te warmen en het magnetische veld met een in het lab gefabriceerd veld te vervangen, konden ze een ratio krijgen tussen de vroegere magnetische lading van het object en de lading in een laboratorium. 

Dit liet de onderzoekers weten dat de bakstenen zijn gemaakt toen het aardmagnetisch veld ruim anderhalf keer zo sterk was als nu, tijdens een periode die bekendstaat als de ‘Levantine Iron Age geomagnetic anomaly'. De anomalie werd in 2009 door leden van hetzelfde team in een nabijgelegen regio met vergelijkbare technieken voor het eerst ontdekt, maar toen op lagen gesteente. 

“Tijdens deze periode waren er ontzettend hoge intensiteiten in het aardmagnetisch veld, hoger dan men voor zo’n korte tijdspanne voor mogelijk had gehouden,” zegt Matthew Howland, antropologisch archeoloog bij Wichita State University en medeauteur van het onderzoek. De bevindingen van de onderzoekers hebben bevestigd hoe sterk het magnetische veld in dat gebied en in die tijd wel niet was. 

Er is tegenwoordig veel interesse in de studie naar deze regio en periode. “Tijdens … de eerste drie millennia voor Christus zie je voor het eerst de ontwikkeling van steden en ongelooflijk complexe samenlevingen, zoals de Babyloniërs, en voor het eerst in deze regio ook de ontwikkeling van landbouw,” zegt Howland. 

Maar zoals Howland en zijn medewerkers uitleggen, werd dit onderzoek tegengehouden door verouderde technieken. Als ze oude objecten wilden dateren, waren archeologen in het verleden bijna volledig afhankelijk van inscripties, of kennis over wanneer verschillende soorten ingeschreven bakstenen werden gebruikt. 

“Historische inscripties hebben altijd een belangrijke rol gespeeld in archeologisch onderzoek om belangrijke gebeurtenissen te synchroniseren,” zegt historicus en medeauteur Shai Gordin in een persbericht. “Maar er zijn maar zeer weinig wetenschappelijke methodes die ons kunnen helpen om de specifieke tijd van een inscriptie te bevestigen, laat staan eentje die onafhankelijk beoordeeld kan worden ten opzichte van de mogelijke data van andere gedateerde inscripties.”

“Ons onderzoek verschaft echt een grondslag voor toekomstige archeologen om archeomagnetische technieken toe te passen om materiaal te dateren dat voorheen niet op die archeologische sites gedateerd had kunnen worden, zoals keramiek,” zegt Howland. Hij legt uit dat koolstofdatering voor veel van deze oude schatten niet werkt omdat ze niet de C-14 koolstofisotoop bevatten die vereist is voor dat proces. 

Deze techniek is niet alleen waardevol voor archeologen: het zou ook voordelig kunnen zijn voor geologen die het veranderende magnetische veld van de aarde proberen te begrijpen. Met deze technieken kunnen wetenschappers terug in de tijd kijken, voorbij de tijd dat ze het magneetveld direct begonnen te meten. Men is pas 400 jaar geleden begonnen met deze metingen op specifieke locaties op de wereld doen, legt McCausland uit, en er zijn pas met de opkomst van satellieten mondiale metingen gedaan. “We willen graag weten hoe het veld er in het verre verleden uitzag,” zegt hij. 

Vooral de superkrachtige anomalie uit de Levantijnse IJzertijd is bevreemdend. Onderzoekers weten niet veel over wat die piek in intensiteit heeft veroorzaakt, of hoe en waarom de aarde dit soort pieken van tijd tot tijd genereert.

“Het geomagnetische veld is een van de meest mysterieuze fenomenen in de aardwetenschappen,” zei Lisa Tauxe, geofysicus en medeauteur, in een persbericht. “Albert Einstein heeft zelf gezegd dat het begrijpen van diens oorsprong en gedrag een van de grote onopgeloste problemen in de natuurwetenschappen is.”

Volgens McCausland is het onderzoek “indrukwekkend”, zowel door het diverse team van sociale- en natuurwetenschappers dat eraan werkte, als door de technische moeilijkheden die komen kijken bij het vaststellen van de kracht van het veld. “Steekproeven mislukken meestal; het zijn vaak geen betrouwbare resultaten. Als je iets opnieuw bakt, vinden er chemische transformaties plaats die het moeilijker maken om een herinnering vast te houden, waardoor we geen goede opname krijgen,” zegt hij. “Het is erg lastig om een duidelijk antwoord te krijgen, dus ze hebben goed werk geleverd.” 

Dit artikel verscheen oorspronkelijk op VICE US.

Volg VICE België en VICE Nederland ook op Instagram.