Rustig maar, je gaat niet dood van melk

Doe een onderzoek dat een contra-intuïtief resultaat oplevert en de media zal het helemaal uitmelken (sorry). In dit geval hebben Zweedse onderzoekers bij meer dan 45.000 mannen en 60.000 vrouwen onderzoek gedaan naar de hoeveelheid melk die ze drinken en geobserveerd hoe hun gezondheid zich in tien tot twintig jaar ontwikkelde. De onderzoekers concludeerden dat mensen die meer melk dronken ook meer kans hadden op botbreuken en hierdoor ook meer kans om eerder te sterven.

Als bij dat laatste stuk je bullshitdetector begint te rinkelen dan neemt niemand je iets kwalijk. Helaas hebben veel populaire media dit signaal genegeerd. Sinds de publicatie van het onderzoek vorige week in het British Medical Journal, heeft het internet het verhaal verdraaid tot een complot van de melkindustrie.

"Melk is slecht voor elk," verklaart  Hart van Nederland. "Van veel melk drinken ga je eerder dood," stelt RTL Nieuws. Hoewel het onderzoek op zichzelf wel enige waarde heeft, zijn de conclusies lang niet zo scherp en duidelijk. Daarnaast leiden ze ook niet tot eventuele veranderingen op het gebied van voedingsrichtlijnen.

In het onderzoek zijn er een paar dingen die in haar voordeel zijn. De omvang van de steekproef is zeer groot en omdat het in Zweden is uitgevoerd is het etnisch gezien vrij homogeen. Dit laatste help om etnische verschillen te elimineren, zoals lactose-intolerantie.

De onderzoekers monitorden de gezondheid van de patiënten gedurende een lange periode. Daarnaast hebben ze de deelnemers ook duidelijk gevraagd naar de soorten voedsel die ze aten. Hierdoor kon er een duidelijk onderscheid worden gemaakt tussen melk en andere zuivelproducten.

Maar voor dit onderzoek is dit eigenlijk waar het goede deel eindigt. Onderzoeken op grote schaal zoals deze kunnen erg goed sterke correlaties tussen twee factoren vinden, zoals dus de consumptie van melk en de frequentie van gebroken botten. Het nadeel aan dit soort onderzoeken is alleen dat je niet goed kunt achterhalen wat de resultaten veroorzaakt.

Er zijn bijvoorbeeld veel factoren die invloed hebben op de botdichtheid en de daaruit voortvloeiende resultaten zoals de frequentie gebroken botten. Deze factoren kunnen de hoeveelheid beweging die mensen hebben ( een eerder onderzoek dat door één van dezelfde onderzoekers is uitgevoerd laat een correlatie zien tussen weinig beweging en meer heupbreuken) zijn maar ook de genetische aanleg en of ze vitaminen innemen. Daarnaast kunnen ook adolescentieziekten de initiële opbouw van de botmassa hebben vertraagd.

De consumptie van melk is daarom maar slechts één van de factoren en zonder elke factor afzonderlijk bij te houden – iets wat eigenlijk onmogelijk is – kunnen de onderzoekers niet concluderen dat melk de aanleiding is van meer gebroken botten.

Er zijn eigenlijk een aantal grotere achterliggende problemen. De onderzoekers zetten nooit duidelijk uiteen naar welke voedingsstoffen zij op zoek waren in melk – was het calcium waarvan wordt verondersteld dat het de botten aansterkt of D-galactose, een suiker die naar verluidt de botten verzwakt? En hoe zit het met vitamine D, fosfor en magnesium; allemaal belangrijk voor gezonde botten en ook aanwezig in melk?

Calcium kun je terugvinden in een groot aantal andere voedingsbronnen, zoals groenten en peulvruchten. Deelnemers aan het onderzoek die dezelfde hoeveelheid melk naar binnen werkten maar ook nog eens verschillende hoeveelheden van deze andere voedingsmiddelen aten, hebben wellicht de uitkomst van het onderzoek veranderd. De onderzoekers probeerden alle voedingscomponenten te achterhalen, wat onmogelijk te nauwkeurig te doen is voor zo'n grote groep mensen. Wat het nog lastiger maakt is dat het achterhalen van deze gegevens wordt gedaan aan de hand van zelf-gerapporteerde gegevens.

Toch is het idee om de melkconsumptie in verband te brengen met sterfte is niet zo gek als het lijkt. Zuivelproducten bevatten veel verzadigde vetten, die vaak een factor zijn in de ontwikkeling van cardiovasculaire ziekten (hoewel dit de laatste tijd ook in twijfel wordt getrokken).

Hoewel de onderzoekers de proefpersonen vroegen om hun BMI aan te geven en of ze roken, is er niet gevraagd of ze in het verleden last hebben van onder andere diabetes en of hun cholesterolniveau te hoog of te laag is. Dit zijn allebei dingen die zeker invloed kunnen hebben op hun sterfelijkheid. Als mensen aan deze voorwaarden voldoen dan is de kans ook groot dat ze veel melk drinken. De aanwezigheid van hart- en vaatziekten, zoals de reageerder Chris Labos opmerkt, zouden de resultaten van het onderzoek flink kunnen ondermijnen.

Uiteindelijk is een onderzoek zoals deze niet voldoende voor voedingsaanbevelingen of om medische praktijken te veranderen. Het is één van de vele onderzoeken die in de afgelopen jaren de relatie tussen melk en de gezondheid van de botten in twijfel trekken, maar er zijn ook andere nieuwe onderzoeken die juist beweren dat melk goed is voor de botten.

Uit het laatste literatuuronderzoek, gepubliceerd in 2000, bleek dat 53 procent van de onderzoeken geen significant effect aantoont. En binnen 42 procent van de onderzoeken werd een gunstig effect aangetoond (melk is goed voor de botten). Slechts vijf procent van de onderzoeken liet zien dat melk afbreuk deed aan de gezondheid van het bot. Deze cijfers zijn misschien niet hetzelfde als wanneer het literatuuronderzoek nu zou worden uitgevoerd, maar het dient wel als een referentie.

Totdat er meer overtuigender bewijs is, is er niets mis met één of twee glazen melk per dag te drinken. De onderzoekers zijn het hier zelf ook mee eens. "De resultaten moeten echter voorzichtig worden geïnterpreteerd, gezien de observationele opzet van onze studie," schrijven ze. "De bevindingen dienen eerst door een onafhankelijke partij te worden beoordeeld voordat ze kunnen worden gebruikt voor het opzetten van nieuwe voedingsadviezen."