The Martian is een sciencefictionfilm, maar dan wel voor nerds

[Dit artikel bevat spoilers.]

Het is de derde grote ruimtefilm in afzienbare tijd. Eerst was er Alfonso Cuarón’s ruimtehit Gravity, gevolgd door Christopher Nolan’s blockbuster Interstellar. Deze week kwam daar Ridley Scott’s The Martian bij, een film die in veel opzichten soberder, intelligenter en – bij gebrek aan een betere uitdrukking – meer down-to-earth is dan zijn voorgangers. Het verhaal van de gestrande astronaut Mark Watney (Matt Damon), die koste wat kost moet overleven op zijn nieuwe, kille, rode thuisplaneet, is bovendien relevanter dan ooit – nu met de ontdekking van water op Mars de roep om een bemande missie nog luider is geworden.

Filmrecensenten vallen over elkaar om de film door de traditionele sciencefictionmolen te halen en te beoordelen op zowel de artistieke waarde als wetenschappelijke juistheid van de film. Voor die eerste moet je vooral bij Ridley Scott zijn, voor de tweede bij de schrijver van het gelijknamige boek waarop de film gebaseerd is, Andy Weir. Hij maakt er geen geheim van dat hij bij het schrijven van het boek al zijn energie in het wetenschappelijk en technische aspect van het verhaal heeft gestoken. “Niemand zal The Martian ooit beschuldigen van literaire pretenties,” vertelt hij aan The Creators Project.

Het zorgt voor een verfrissende – zij het af ten toe droge en technische – variant op de bekende sciencefictionblockbuster. Weg zijn Cuaróns spirituele toespelingen op de evolutie (en de baarmoeder). Weg zijn ook de interdimensionale aliens van Nolan, die de wereld - en vooral het plot - op een wel heel gemakkelijke wijze komen redden. “Het is niet diep,” zegt Weir. “Mijn personages beleven geen spirituele opleving, hun karakter ondergaat geen transformatie in de loop van het verhaal. Hun blik op de wereld is aan het eind van het verhaal nog precies hetzelfde als aan het begin. Ik ga me daar niet voor lopen verontschuldigen, ik ben daar oké mee.”

Het is niet een slappe vorm van indekken van de schrijver. The Martian is, zeker wat betreft karakterontwikkeling, gewoon bijzonder pover. Watney’s crew bestaat uit een schuldbewuste officier (Jessica Chastain), een droge Duitser (Aksel Hennie), een verliefd (ruimte)stelletje (Kate Mara en Sebastian Stan) en een katholiek (Michael Peña). Op de aarde speelt de diepste sociale verhaallijn zich af tussen een stoïcijnse bureaucraat (Jeff Daniels) en een idealistische wetenschapper (Chiwetel Ejiofor). Zelden raakt de film een diepere persoonslaag.

Zelfs hoofdpersoon Watney is een redelijk eendimensionaal en vlak personage – en Weir is de eerste om dat toe te geven. “Mark heeft een beetje mijn eigen persoonlijkheid, met het verschil dat hij beter is in alles wat hij doet. We zijn allebei betweters, maar hij heeft veel minder van mijn slechte kanten.”

Daar komt nog eens bovenop dat er uit het gehele verhaal eigenlijk maar twee lessen zijn te trekken: 1) raak niet gestrand op Mars, en 2) mocht dat wel gebeuren, zorg dan dat je een botanicus / scheikundige / mechanicus bent, liefst ééntje met ook nog een beetje verstand van zo’n beetje alle andere specialismen die van pas kunnen komen op Mars. Voor de doorsnee bioscoopbezoeker blijft daarmee eigenlijk alleen de eerste les overeind: strand niet op Mars.

Maar juist daar zit de kracht van de film. The Martian gaat namelijk helemaal niet over de hoofdpersoon, maar over zijn beproevingen: de belachelijk complexe - en door Weir kraakhelder uiteengezette - problemen die hij moet oplossen. Het boeit niet zoveel hoe Watney zich precies voelt, of dat 'ie thuiskomt. Wat boeit is hoe hij in godsnaam de zoveelste ruimtecrisis te lijf zal gaan – “how he’s gonna science the shit out of it.” The Martian is zo een moderne hervertelling van het eeuwenoude gevecht tussen mens en natuur – een Robinson Crusoe op Mars. Of, als ik Weir naar zijn twee belangrijkste invloeden vraag: een mix tussen Apollo 13 en Cast Away.

Juist het bedenken van een begrijpelijke uitleg voor de duizelingwekkende wetenschappelijke concepten en het beschrijven van de atmosfeer van Mars waren voor de schrijver de grootste beproeving, vertelt hij. De manier waarop Watney ieder kolossaal probleem opbreekt tot overzichtelijke, hapklare brokken weerspiegelt het creatieve schrijfproces van Weir zelf, zij het met minder dodelijke consequenties en minder tongue-in-cheek-zelfspot. Dat is, uiteindelijk, waar The Martian om draait: interessante problemen, die op een interessante manier worden opgelost. Wie een tranentrekker of bovennatuurlijk drama verwacht kan daarom beter thuisblijven. Dit is een ruimtefilm voor nerds. “Het enige wat ik wil is het publiek vermaken. Ik haat het als boeken belerend worden. Dat heb ik proberen te voorkomen. Dit verhaal gaat om het plot.”

The Martian draait nu in de Nederlandse bioscoop.